De stimuleringsmaatregelen van diverse centrale banken wereldwijd leveren economen vele hoofdbrekens op. Niet alleen omdat het gaat om ongekende maatregelen, zoals in Japan, maar ook omdat vrijwel alle centrale banken tegelijkertijd op het monetaire gaspedaal trappen.
De laatste keer dat dit zo massaal gebeurde was vóór de Tweede Wereldoorlog. De effecten zijn daarom onvoorspelbaar. Een vergelijking met eerdere heftige recessies loopt immers snel mank.
Anno 2013 is informatie binnen milliseconden overal ter wereld beschikbaar. Automatische handelssystemen zonder menselijke emotie bepalen voor een groot deel de dagelijkse bewegingen op de markt. Hoe anders was het in de jaren dertig en zeventig van de vorige eeuw, toen beleggers hun beslissingen vooral namen op basis van de slotkoersen van de vorige dag uit de krant.
- Niet eerder in de recente geschiedenis waren er vier grote economische machtsblokken die elkaar min of meer in evenwicht houden en hun valutakoers actief beïnvloeden.
- Niet eerder was er een muntunie van zeventien landen die allemaal kampen met hun eigen problemen.
- Niet eerder waren de cumulatieve pensioenverplichtingen zo groot als nu.
Oude theorieën
Vroeger was pensioen iets voor de aristocraten, nu rekent iedereen vanaf een jaar of 67 op de overheid om nog een dikke tien jaar in voorspoed te leven. Toch vallen economen graag terug op oude bewezen theorieën. Werkt bezuinigen niet, dan wordt econoom Keynes direct van stal gehaald.
Inflatie wordt veroorzaakt door stijgende loonkosten of een toenemende vraag, niet omdat mensen hun vertrouwen in geld kwijtraken en massaal overstappen op goud en bitcoins. Nul procent rente is heel gezond voor het herstel van een economie.
Het getuigt allemaal van weinig zelfreflectie. Het zou een ruime overschatting zijn als wij beweren te weten wat de gevolgen van de geldcreatie op de lange termijn zijn. Het meest zichtbare gevolg van het overactieve beleid van centrale banken is een forse stijging van aandelen.
Belastingparadijzen
Het mag duidelijk zijn dat die niet het gevolg is van de economische toestand in Europa en de Verenigde Staten. De landen waarin een aandelenhausse gerechtvaardigd zou zijn blijven bovendien ook nog eens achter bij deze regio’s.
Het overvloedige geld stroomt duidelijk naar de kapitaalmarkten. Bedrijfs- en beleggingswinsten vloeien vervolgens naar belastingparadijzen, die wel hard aangepakt worden als het aan de politiek ligt.
Die paradijzen waren er overigens vroeger ook, maar nog nooit waren ze zo groot. Was het vroeger riskant om je geld aan de andere kant van de Muur of oceaan te stallen, nu vindt het geld met een muisklik z’n weg naar iedere uithoek van de wereld.
Groot dilemma
Die liquiditeit en vluchtigheid stelt economen voor het grootste dilemma. Op ieder moment en in ieder land kan er een nieuwe bubbel ontstaan of barsten. De ultralage rentes worden door economen verklaart aan de hand van een lage vraag naar geld.
Maar die verklaring klopt niet op het moment dat Amerikaans staatspapier massaal wordt gedumpt. Zo’n crash van de veiligste belegging op aarde kan snel gaan. Ook inflatie laat zich lastiger controleren dan economen en politici zouden willen.
Het Zimbabwaanse scenario van hyperinflatie wordt maar door een enkeling in het Westen gevreesd. De razendsnelle koersstijging van de digitale munteenheid Bitcoin toont echter wel aan dat de waarde van geld puur afhankelijk is van vertrouwen.
Negatieve gevolgen
En u weet op welke wijze vertrouwen komt en gaat. De eerste negatieve gevolgen van een ruim monetair beleid zijn nu zichtbaar in Japan. Het was de bedoeling van de Japanse centrale bank om de inflatie omhoog te jagen en daarmee ook de aandelenbeurzen.
Tegelijkertijd zou de yen verzwakken. Dit alles leek te lukken, in amper een paar weken tijd. Japan leefde in het fiscale paradijs. Maar wat gebeurde er kort daarna? De Japanse beurs zakte als een plumpudding in elkaar en de yen stuiterde omhoog vanaf een historisch dieptepunt.
Operatie mislukt? Niemand zal het weten.
Wel is voor mij duidelijk dat Japan zelfs met een geldregen van yens haar schuldenberg niet onder controle zal krijgen, net als de Verenigde Staten. Het is dankzij een gebrek aan alternatieven dat het fiscale paradijs nog even kan blijven voortbestaan.
Maar er komt een dag dat rijke Chinezen, Russen, Amerikanen en een handvol overgebleven Europeanen allemaal kiezen voor een nieuwe geldeenheid en dan is de rol van de centrale bank uitgespeeld.