In de zaak tegen de privacy-schending door Tiktok heeft de rechter massaclaims voor immateriële schade afgewezen. Dit is een gevoelige slag voor de massaclaim namens miljoenen Nederlanders tegen TikTok, maar het raakt ook andere zaken. De rechtbank twijfelt bovendien over het belang van de buitenlandse investeerders in de claims.
Op 25 oktober 2023 heeft de rechtbank Amsterdam vonnis gewezen in de zaak tegen TikTok in Europa en het Chinese moederbedrijf ByteDance van de stichtingen Massaclaim & Consument, Take Back Your Privacy (gesteund door de Consumentenbond) en Somi. Alle drie de stichtingen proberen bij TikTok duizenden euro's per gebruiker te vorderen wegens privacyschending.
Dit vonnis is nog niet gepubliceerd, maar in kleine kring bekend. Het vonnis betreft de ontvankelijkheid van de drie partijen. De rechtbank heeft Somi ontvankelijk verklaard. Voor Take Back Your Privacy en Massaclaim & Consument maakt de rechtbank een voorbehoud 'dat zij alsnog duidelijk dienen te maken dat de zeggenschap over de rechtsvordering in voldoende mate bij hen ligt.'
Immers, deze stichtingen hebben een commerciële investeerder achter zich en de rechtbank is er niet van overtuigd dat de invloed beperkt is zoals de stichtingen beweren. De beide stichtingen moeten hun overeenkomsten met de investeerders op korte termijn aanpassen om elke inhoudelijke invloed op de zaak uit te sluiten.
Activistische praktijken
Veel internationale, dure claimzaken worden gefinancierd tegen een percentage van de mogelijke opbrengst aan schadevergoeding, veelal tussen 10 en 25 procent. De zaak van Massaclaim & Consument tegen TikTok wordt gefinancierd door een fonds op de Kaaimaneilanden dat is opgezet door van investeerder IVO Capital in Parijs. IVO betaalt advocaat Christiaan Alberdingk Thijm van kantoor Brandeis.
Take Back Your Privacy krijgt geld van BPGL Funding I Limited, in februari 2021 geregistreerd in belastingparadijs Jersey. De investeerder betaalt de kosten van advocatenkantoor Scott+Scott, een internationaal kantoor gespecialiseerd in claimzaken. Robert Verburg voert deze zaak momenteel. Somi financiert zich onder meer met een bijdrage van €17,50 van personen in zich inschrijven voor de claim en Douwe Linders van bureau Solv is de advocaat.
“Somi is verheugd dat zij ontvankelijk is verklaard. Het is goed dat de rechtbank kritisch kijkt naar de achterliggende procesfinancieringen. ‘Agressieve’ en/of ‘activistische’ praktijken, zeg maar op ‘Amerikaanse leest geschoeid’, doen het imago van massaschadeclaims geen goed. Het gaat uiteindelijk om het belang van gedupeerden, dat moet voorop staan,” stelt Menno Weij van Somi.
Miljardenbedragen
De bedragen lopen op: Somi claimt €1,5 miljard, de Consumentenbond €2 miljard en Take Back Your Privacy totaal €6 miljard. Per deelnemer aan Tiktok gaat het bij elke stichting om een belofte van €1.000 tot €2.000. Dit behelst vooral immateriële schade.
Echter, in het vonnis wordt daaraan grote twijfel gehecht. De Rechtbank Amsterdam stelt in de TikTok-zaken letterlijk dat “ten aanzien van het gebruik van de TikTok Dienst een eventuele vordering tot immateriële schadevergoeding van iedere gebruiker zozeer afhangt van de individuele situatie van die gebruiker, dat er geen sprake is van een bundelbare (voldoende gelijksoortige) vordering.”
De eventuele schade van individuen kan louter worden gebundeld in een massaclaim als die materieel is. Dat is volgens de rechtbank vooralsnog niet bewezen: “Het betoog van de stichtingen dat een aantasting in de persoon kan worden aangenomen gegeven de aard en de ernst van de privacyschendingen, wordt niet gevolgd. Ook daarvoor is nodig dat nadelige gevolgen voor alle gebruikers voor de hand liggen, en daar is in dit geval geen sprake van.”
Geert Potjewijd, ervaren advocaat van De Brauw die TikTok en ByteDance bijstaat, ziet zijn pleidooi bevestigd dat van een schadevergoeding voor immateriële schade geen sprake kan zijn in een collectieve actie. Hij verwijst naar een eerdere uitspraak van het Europese Hof van Justitie: “De claimvehikels baseren hun claim op de veronderstelling dat een enkele schending van de AVG al aanspraak zou geven op vergoeding van immateriële schade. Maar dit klopt dit wel?"
"Het Europese Hof heeft dat verworpen door de eis te stellen dat de betrokkene daadwerkelijk schade moet hebben geleden. Het gaat te ver als je zou toestaan dat iedereen zogenaamde immateriële schade zou kunnen claimen in een collectieve actie zonder dat de vraag is beantwoord of de betrokkene daadwerkelijke concrete schade heeft geleden.”
Amazon en Google
Andere zaken kunnen worden geraakt door dit vonnis, zoals van Stichting Bescherming Privacybelangen tegen Google en Stichting Databescherming Nederland versus Twitter en Amazon. “In vele advocatenkantoren wordt het vonnis intensief bestudeerd. Wat moeten we hiermee?”, aldus Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar aan de Universiteit Leiden en bij de Open Universiteit, en ook als advocaat betrokken bij verschillende claimacties.
Toch zegt hij over deze uitspraak: “Er is bij TikTok en andere sociale netwerken sprake van heel veel, langdurige en ernstige overtredingen van de privacywet, heeft de Europese rechter verschillende keren vastgesteld. Gebruikers lijden zonder meer schade. Het kan niet zijn dat TikTok en de anderen daar zo maar mee wegkomen.”
Strooischade
In Nederland zijn claimzaken aantrekkelijk omdat de Wet afhandeling massaschade in collectieve actie (Wamca) het toestaat dat claims worden ingediend namens personen die zich nog niet hebben ingeschreven. Pas als een claim wordt toegewezen kunnen vele gebruikers aanspraak maken op vergoeding van hun schade.
Zwenne: “Het gaat om zogenaamde strooischade. Veel gebruikers hebben schade geleden, maar het schadebedrag per persoon is veel te laag om individueel te procederen. Daarvoor zijn collectieve acties met krachtenbundeling bedoeld. De schadeveroorzaker komt er niet mee weg.”
Eerder al werd de Stichting TPC niet ontvankelijk verklaard in een zaak tegen dataverwerking door de Amerikaanse databanken van Oracle en Salesforce. De stichting had niet goed aangetoond dat haar actie werd gesteund door de opgeworpen 100.000 deelnemers.