Politiek is schipperen tussen idealen en realpolitik. Europa was realpolitik verleerd, maar het moet aan de bak. Harvard-professor Stephen M. Walt zei onlangs: “In most places most of the time, politics was a lot less like classical Athens and a lot more like Game of Thrones.”
Europa heeft een paar decennia kunnen leven in de illusie dat het Athene omarmd had en Game of Thrones buiten de deur kon houden. Echter, de machtspolitiek van Games of Thrones deed ruw zijn intrede via Russisch landjepik en geweld in het Midden-Oosten dat via Parijs en Brussel naar hier is gebracht.
Een uitspraak van de Britse premier Cameron spookt door mijn hoofd: “There’s nothing more important than protecting people’s financial security.” Dit is tekenend voor de bubbel waarin Europa heeft kunnen leven. De belangrijkste taak van overheden is het garanderen van fysieke veiligheid.
Verwende Europeanen
Veel Europeanen zijn verwend: vrede is normaal en het doel van de staat wordt gedefinieerd in termen van welvaart. De gemiddelde Europeaan heeft inmiddels zoveel te verliezen, dat hij steeds banger wordt nu zijn verworvenheden in het gedrang komen.
Door obsessie voor economische groei en veronachtzaming van veiligheid staan ze allebei onder druk. Volgens veel kiezers worden hun belangen niet meer vertegenwoordigd door de overheid. In dit klimaat gedijen Wilders, Orban, en Le Pen met hun pleidooien tegen vrijhandel en open grenzen.
Ook op hoger niveau is een ommekeer zichtbaar. Het idee was altijd dat de internationale orde van natiestaten zich maar één kant op kon bewegen: richting meer liberale democratie en meer samenwerking. Maar liberale democratie heeft concurrentie gekregen van autoritair staatskapitalisme.
Democratie in de uitverkoop
Sterke leiders zijn hip, democratie is in de uitverkoop. Syrië bewijst hoe ver gevolgen van een burgeroorlog kunnen reiken: Europa kraakt. Bovendien brengen mondiale uitdagingen landen lang niet altijd bij elkaar, maar versterken ze tegenstellingen.
Tot slot heeft globalisering het concept van de natiestaat ter discussie gesteld nu bedrijven soms grotere balansen hebben dan staten en ondernemingen landen tegen elkaar uit spelen. Henry Kissinger verzucht: “The state itself is under threat.” Juist die staat is nodig nu centrale banken aan het einde van hun Latijn komen.
Structureel hervormen door de politiek is de enige weg naar meer groei, maar flinke beren op de weg:
- Politici die voor hervormingen zijn, maken zich vooral druk om de dreiging van populisten.
- Veel politiek kapitaal, geld en tijd gaan verloren aan de vluchtelingencrisis en terrorismebestrijding.
- Spanningen tussen noord en zuid zijn aangevuld met grote spanningen tussen oost en west.
- Instabiliteit aan Europese grenzen is chronisch.
Kwetsbaar Europa
Het internationale systeem wankelt. De politiek lijkt niet bij machte om nu Europa met straffe hand door de storm te loodsen en meer Europese instabiliteit lijkt gegarandeerd.
Dit past bij de visie van onze economen Eddy Markus en Maarten Spek die Europese aandelen het niet beter zien doen dan de S&P 500-index, mede vanwege de kwetsbaarheid van de Europese economie en de beperkte bewegingsvrijheid van de ECB.