Sinds de crisis van 2008 is het populair om ongebreideld kapitalisme de schuld van alles te geven. Hebzucht, bonussen, graaien, egoïsme, liberalisatie, en nog een hele berg aan termen worden in de mix gegooid met als gemene deler het kapitalisme.
Daarmee is kapitalisme, naar mijn mening, de meest foutief gebruikte term van 2015.
Wat is kapitalisme?
Laat ik U hier maar de definitie geven van het economisch woordenboek, want die is duidelijk genoeg: “Economische orde waarbij de productiemiddelen eigendom zijn van particulieren, die de economische beslissingen nemen. Afstemming van de beslissingen gebeurt via het marktmechanisme.”
Individuen bepalen dus via hun acties in het dagelijks leven wat wel of niet wordt gevraagd (geleverd) en tegen welke prijs. Geen verplichting, veel concurrentie, dus scherpe prijzen en goede service, geen dwang en zo verder.
Wat hebben we nu?
Overheden in het Westen nemen zo rond de 50% van het gehele inkomen (bbp) in beslag. Daarmee heeft de overheid voor een groot gedeelte de beslissing op het individuele niveau weggenomen en op een centralistisch niveau gelegd. Dit is dus precies het omgekeerde van kapitalisme.
De ellende begint hier echter pas, want die 50% wordt door de overheid uitgegeven (vaak meer omdat ze ook nog geld lenen!). Probleem is namelijk dat de overheid, net als ieder centralistisch orgaan, een kennistekort heeft.
Daarmee bedoel ik niet te zeggen dat ambtenaren dom zijn, maar dat ze gewoon niet kúnnen weten wat goed voor Pietje is, wat goed voor Klara is en wat goed voor mij is en alle wisselwerkingen van deze acties op het gedrag van anderen.
Ieder individu weet echter verdoemd goed wat hij wil; zijn acties worden gedreven door opgedane ervaringen. In de simpelste termen zijn pijn en genot de twee grote bepalende factoren van gedrag.
Missallocatie
Die ambtenaar denkt dus impliciet het te weten, of beter te weten dan de individuen en bepaalt van bovenaf wat beter voor hen is. Het gevolg is wat ze in economentaal misallocatie noemen: geld wordt besteed aan de verkeerde dingen, waardoor er een suboptimale uitkomst is.
Verder neemt overheidsbeleid in veel gevallen de pijn bij sommigen weg (dus geen motivatie om gedrag te beteren) en bestraft goed gedrag (wat ervoor zorgt dat de motivatie om nog beter of meer te doen verdwijnt).
Hierdoor wordt natuurlijk en zelfstandig gedrag ondermijnd, wat weer tot een hoop andere problemen leidt (afhankelijkheid, slechtere gezondheid, zwakkere gemeenschappen, intolerantie, et cetera).
Gedragsbepalend
Nu doen overheden meer dan geld in beslag nemen en uitgeven; ze hebben enorme invloed op fiscaal, economisch, monetair en juridisch gebied. Zo heeft de Nederlandse overheid besloten om schulden fiscaal aantrekkelijk te maken en sparen juist te straffen (bijvoorbeeld via vermogensbelasting en monetair beleid).
We kunnen het dus over hebzucht gaan hebben, maar de beleidsmakers bepalen de regels en sturen het gedrag via fiscale maatregelen aan. Uitverkoren bedrijven krijgen belastingvoordeel, de rest niet. Andere bedrijven of sectoren krijgen weer subsidies of zijn uitgezonderd van bepaalde regels en zo verder.
De overheid heeft dus een enorme impact, die veel verder gaat dan de 50% van het bbp die ze in beslag neemt. De uitkomsten van dit beleid zijn hierdoor kompleet anders dan wanneer de individuen niet van bovenaf zouden worden aangestuurd.
Rondpompactie
Ook is het duidelijk dat naast de misallocatie er ook nog een enorme inefficiëntie wordt gecreëerd. De overheid moet immers belasting innen, aangiftes moeten worden opgemaakt (kosten voor individuen en bedrijven) en worden beoordeeld door de belastingdienst.
Vervolgens moeten er andere ambtenaren weer checken of de belastingdienst het goed doet, het geld moet dan worden geïnd of worden overgemaakt, en zo verder. Het is een grote rondpompactie die veel geld kost maar waar geen voordeel tegenover staat.
Centralisme is de schuldige
Door de economische misallocaties en het stimuleren van verkeerd of suboptimaal gedrag via fiscale, economische en juridische maatregelen (hier komt dus weer het kennisprobleem bij kijken), klopt werkelijk niets meer. Sommige diensten en producten zijn kunstmatig te duur en anderen te goedkoop en weer anderen zijn verplicht.
Bedrijfsinvesteringen worden echter wel gebaseerd op de vraageffecten die dit teweegbrengt. Investeringen komen op de verkeerde plaats terecht en dit veroorzaakt zelf ook weer problemen en zo verder. Het systeem is uit balans.
Maar in plaats van dat de overheid haar fout inziet, besluit zij nog meer van hetzelfde te doen om deze bijwerkingen, weeffoutjes, onvoorziene omstandigheden en zo verder het hoofd te bieden.
Fout (van bovenaf aansturen van individuen; ofwel het uitvoeren van de maakbare samenleving ideologie) wordt op dezelfde fout gestapeld.
Het huidige systeem heeft dan ook niets, en dan bedoel ik ook echt niets, met kapitalisme te maken. Dus de volgende keer dat u de term kapitalisme als vloek leest of hoort, vervang deze dan door de term Centralisme; dat dekt de lading immers beter.