Beleggers die grote winsten boeken kloppen zichzelf graag op de borst, maar zo gauw er verlies wordt gedraaid, wijzen ze maar al te snel naar de ongunstige marktomgeving en pech. Dit gedrag noemt men in de psychologische wetenschap ook wel de self serving- of zelf attributie-bias.
Dit houdt in dat wij als mensen de natuurlijke neiging hebben om successen toe te wijzen aan persoonlijke vaardigheden en daartegenover negatieve uitkomsten toewijzen aan factoren van buitenaf. Wat is nu de impact van deze bias op onze beleggingsbeslissingen?
De self serving-bias impliceert dat wij vaak de neiging hebben om onze verantwoordelijkheid te nemen voor positieve uitkomsten, maar niet de verantwoordelijkheid willen nemen voor negatieve uitkomsten.
Externe factoren
Wij hebben de neiging positieve uitkomsten toe te dichten aan persoonsgebonden factoren, zoals onze vaardigheden, eigenschappen en overige inspanningen. Negatieve uitkomsten daarentegen neigen we vaak toe te schrijven aan externe factoren, zoals:
- wel of niet ondernomen activiteiten van anderen
- pech
- (weers)omstandigheden
- de stand van de economie
Dit gedrag komt in vele contexten van ons dagelijks leven voor. Zo hebben werknemers vaak de neiging promoties toe te kennen aan hun harde werken en exceptionele vaardigheden, terwijl afwijzing van promoties aan oneerlijke bazen wordt toegemeten. Ook ontslag kennen we vaak toe aan factoren als de economie of zinloos gedrag van een leidinggevende.
Goede vaardigheden
In de sportwereld zien we dit gedrag ook terug. Atleten nemen bijvoorbeeld vaker persoonlijk de verantwoordelijkheid voor hun goede prestaties, maar doen dit niet als het even minder gaat.
En in ons rijgedrag hebben we de neiging ongelukken toe te wijzen aan externe factoren, zoals het weer, de conditie van de auto of weg en de slechte rijvaardigheden van andere bestuurders. Daarentegen kennen we positief rijgedrag toe aan onze alerte houding op de weg en onze bekwaamheid in het verkeer.
In de financiële sector gaat dit er niet heel anders aan toe. Hier kennen we goede prestaties toe aan onze beleggingsvaardigheden en tegenvallende prestaties aan de markten en factoren buiten onze controle.
Geen verantwoordelijkheid
Recent onderzoek van Arvid Hoffmann en Thomas Post (2014) van de Universiteit van Maastricht, toont zulk gedrag aan onder een groep Nederlandse beleggers. Zij hebben aan een groep beleggers, die gemiddeld meer dan 50.000 euro belegden, grofweg de volgende statement voorgelegd over een periode van drie maanden:
“De recente prestaties van uw beleggingsportefeuille geven een accurate afspiegeling van uw beleggingsvaardigheden. Geef aan in hoeverre u het hiermee eens bent op een schaal van 1 (volledig mee oneens) tot 7 (volledig mee eens).”
De lage scores geven aan dat beleggers in feite geen verantwoordelijkheid nemen voor hun recente beleggingsprestaties. Het figuur hieronder laat de gemiddelde score op deze vraag zien (ononderbroken lijn) afgezet tegen de gemiddelde prestaties (in rendementen) van hun portefeuilles (de gestreepte lijn) of van de AEX (de gestippelde lijn).
Oneens bij laag rendement
Het blijkt dat de deelnemers het gemiddeld vaker oneens zijn met dit statement in de maanden dat men een lager rendement realiseerde. Verder blijken beleggers met de top 50% prestaties over een maand, het vaker met deze statement eens te zijn dan beleggers met de onderste 50% prestaties.
Kortom, als deze beleggers slechter presteren menen ze dat hun prestaties minder goed overeenkomen met hun beleggingsvaardigheden. Anders gezegd, goede prestaties worden eerder aan onze beleggingsvaardigheden toegekend, terwijl slechte met andere factoren worden geassocieerd; de self serving-bias.
Bron: Hoffmann en Post (2014)
Waarom
De grote vraag is: waarom zijn we onderhevig aan deze self serving-bias?
Psychologisch onderzoek geeft verschillende oorzaken aan. Zo is de self serving-bias gunstig voor ons zelfbeeld, wat vaak onbewust leidt tot de neiging om self serving te zijn. Wij zijn er als mensen van overtuigd dat gewenste uitkomsten komen door hoe goed wij zijn, wat ons zelfbeeld versterkt.
Daarentegen zouden ongewenste uitkomsten ons zelfbeeld verslechteren, dit proberen we dus onbewust te vermijden. Een consequentie hiervan, is dat mensen die een negatief zelfbeeld hebben, minder gevoelig blijken te zijn voor de self serving-bias dan mensen met een positief zelfbeeld.
Een andere oorzaak voor de self serving-bias is dat het helpt onze impressies te managen. We willen liever niet als incapabel of incompetent worden gezien door anderen en wijzen daarom liever negatieve uitkomsten toe aan externe factoren buiten onze controle. Daarnaast hebben we vaak positieve verwachtingen over wat er komen gaat.
Realisaties die niet overeenkomen met verwachtingen leiden tot het zoeken naar een oorzaak elders. Zo blijkt ook dat de self serving-bias sterker is als we positieve verwachtingen hebben, en een stuk minder sterk (en soms zelfs omgekeerd!) is als we negatieve verwachtingen hebben.
Daarbij lijken vrouwen minder onderhevig te zijn aan de self serving-bias dan mannen. In situaties waarin vrouwen positievere verwachtingen hebben van hun prestaties dan mannen, ervaren ze een sterkere self serving-bias.
Te groot vertrouwen
Wat zijn de consequenties voor beleggers van deze self serving-bias? Het systematisch toewijzen van succes aan onze vaardigheden en het toewijzen ongunstige uitkomsten aan factoren buiten onze controle, leidt onder andere tot een groter vertrouwen in ons kunnen.
Een valkuil hiervan is dat we mogelijk te optimistisch worden en teveel vertrouwen krijgen in ons kunnen. Dit wordt in de psychologische literatuur ook wel overconfidence genoemd, dat leidt tot bijvoorbeeld het onderschatten en daarmee het nemen van te grote risico’s en het excessief handelen.
Daarnaast leidt de self serving-bias ertoe dat we de uitkomsten van situaties vertekend inschatten en daarmee dus moeilijker van onze fouten leren. Dit is een van de redenen waarom het overkomen van verschillende gedragsvalkuilen zo moeilijk is.
Het is raadzaam bewust te zijn van het effect dat deze bias op de gemoedstoestand en besluitvormingsprocessen heeft, vooral in situaties die belangrijk zijn en waar positieve uitkomsten worden verwacht (dan is de self serving-bias vaak sterker!).