De Nederlandsche Bank (DNB) heeft een enquête gehouden naar onze kennis over de staatsschuld. De conclusie is duidelijk. De meesten van ons hebben geen idee wat de omvang van de staatschuld is. Bovendien weten u en ik geen bal van de oorzaken van de sterk gestegen schuld. Nou ja, DNB verwoordt dat natuurlijk netter. "De uitkomsten van de enquête laten zien dat over de achtergronden van de opgelopen staatsschuld de nodige misverstanden bestaan." DNB vindt de uitkomsten zorgelijk.
Omdat de bevolking niet weet wat de grootte van de schuld is, ontbreekt draagvlak voor verdere bezuinigingen. DNB zegt daarover: "De kennis over de achtergronden van de overheidsfinanciën lijkt ook samen te hangen met het draagvlak voor begrotingsbeleid gebaseerd op Europese afspraken. Vooral respondenten die denken dat de staatsschuld hoofdzakelijk is opgelopen door steun aan Europa hechten minder belang aan het voldoen aan de Europese begrotingsregels."
Op zichzelf ben ik het ermee eens dat kennis over de schuldpositie. in dit geval van de overheid, tot meer begrip leidt voor beleid de tekorten terug te dringen. Dat wordt geïllustreerd met het bericht dat huiseigenaren nu meer dan voorheen aflossen op hun hypothecaire leningen. Datzelfde moeten we natuurlijk doen als het gaat om de nationale schuld.
Betere info
Maar zoals DNB het stelt, is het onjuist en vergroot het alleen maar de weerstand. De noodzaak om te bezuinigen koppelt DNB in zijn bericht geheel aan de Europese (begrotings)regels. Dat is onzin. Juist als je kennis neemt van de omvang van de staatsschuld en alle daarmee samenhangende problematiek, zal er begrip ontstaan om de schuldproblemen aan te pakken, ongeacht de EU regels.
Het is beter de noodzaak om te komen tot een lager tekort los te koppelen van die rigide Brusselse eisen. De tekortcijfers en de staatsschuld geven op zichzelf alle reden een strak beleid in te zetten tot beperking van de uitgaven. Er moet mij nog niets van het hart. DNB geeft aan dat we weinig weten over de omvang van de staatschuld. Dat behoeft dus verbetering, maar laat de overheid zelf beginnen met het verstrekken van betere informatie.
Waar kan de geïnteresseerde burger snel en eenvoudig cijfers vinden over de omvang en samenstelling van de overheidschuld? Niet op de site van DNB. De bank verwijst naar het CBS en het ministerie van Financiën. Inderdaad, ergens in een brei aan cijfers geeft het CBS de stand van zaken rond de staatsschuld. Maar dat is voor de leek niet eenvoudig te vinden. Het Agentschap van Financiën heeft een prachtige site met veel beleggersinformatie over staatsleningen en schuld. Maar die site is niet geschikt voor de geïnteresseerde burger.
Werk aan de winkel
Bovendien worden hier alleen de cijfers voor de Rijksoverheid gegeven. Zo staat op de website van het Agentschap aangegeven dat de staatsschuld 346 miljard is. Dat is veel minder dan de totale schuld van circa 450 miljard. De overige 104 miljard van de decentrale overheid wordt in dit overzicht niet meegenomen. Er is dus werk aan de winkel voor de Nederlandse overheid. Creëer een webpagina met alle informatie over de Nederlandse schuld en de kennis van de burger gaat met sprongen vooruit.
Dan de omvang van de schuld zelf. Alleen die van de Rijksoverheid bedraagt de genoemde 346 miljard. Dat is ongeveer 58% van het bruto binnenlands product (BBP). Met de 104 miljard schuld (16% BBP) van de lokale overheden komt het totaal uit op 74%. Dat valt mee, in ieder geval in relatie tot de meeste andere EU landen en zeker tot de quotes in Japan (200%) en de VS (100%).
Maar het is belangrijk ook de economische waarde van de schuld in de berekening te betrekken. Immers, de schuld kan relatief laag zijn, maar de houdbaarheid van de schuld hangt ook af van de te betalen couponrente in relatie tot de marktrente. Die verhouding is terug te vinden in de marktwaarde van de schuld. Ik heb voor de openbare Nederlandse staatsleningen (circa 300 miljard) deze marktwaarde berekend.
Economische waarde
Voor de resterende 46 miljard, veelal kort papier, stel ik de marktwaarde gelijk is aan de nominale waarde. Dan blijkt dat de (economische) schuldomvang geen 346 miljard is, maar 384 miljard euro. Dat is 64% van het bbp. Met andere woorden, als we de schuld van de Rijksoverheid vandaag zouden herfinancieren tegen de marktrente, dan zou de schuld stijgen van 346 miljard naar 384 miljard.
Eenzelfde exercitie kan ik niet maken voor de schuld van de lokale overheid. Maar als de getallen in lijn liggen met die van de Rijksoverheid, zou de economische waarde van de schuld 110 miljard zijn. Dan is de totale staatschuld ineens 82% van het BBP.
Het is vreemd dat de overheid zijn schuld niet tegen economische waarde in de boeken opneemt. Onze pensioenfondsen zitten in zwaar weer omdat bezittingen, maar ook verplichtingen op basis van marktwaarde worden vastgesteld. Het adagium reken je niet rijk wordt juist door de overheid gepropageerd.
Maar diezelfde overheid rekent zich wel "rijk" als het om de eigen schuld gaat. Het is tijd dat ook de overheid zich (ook) in dit opzicht marktconform gaat opstellen.