Het ziet er slecht uit voor de euro. Vaste lezers weten dat ik doorgaans positief gestemd ben. Zeker als het de economische ontwikkelingen betreft. Natuurlijk treden er zo nu en dan problemen op. Soms zijn die problemen groot, maar de vrije markten, soms met steun van de overheid, lossen deze haperingen uiteindelijk op. Dat optimisme is nu niet meer gerechtvaardigd.
Het onmogelijke is de afgelopen twee jaar geschied. De euro, in ieder geval in zijn huidige vorm, lijkt niet te kunnen overleven. De kans op een positieve ommekeer is niet groot. Hoe heeft het zo fout kunnen lopen? Natuurlijk, als we maar ver terug gaan in de tijd, zijn er veel oorzaken aan te wijzen.
Griekenland had niet mogen deelnemen aan de euro.
Frankrijk en Duitsland hebben in 2003/2004 een zeer slecht precedent geschapen door straffeloos de begrotingsafspraken te overtreden.
De Europese politici hebben in een tijd van crisis laten zien niet tot eenduidige, krachtige oplossingen te kunnen komen.
Gebrek aan wil
Maar de werkelijke oorzaak van het dreigende uiteenvallen van de eurozone is het gebrek aan (politieke) wil de werkelijke voordelen en nadelen van de muntunie tegen elkaar af te wegen. De introductie van de euro heeft met name de noordelijke lidstaten een enorm economisch voordeel opgeleverd.
Eindelijk waren deze landen verlost van de voortdurende devaluatie van de zuidelijke valuta, waardoor een groot deel van het concurrentievoordeel van de noordelijke lidstaten verloren ging. Met de gezamenlijke munt konden Duitsland, Nederland en andere landen volop profiteren van de zeer efficiënte economieën die deze landen hadden opgebouwd.
Ook de zuidelijke lidstaten profiteerden. Zij leenden tegen lage rentetarieven, die ze nooit zouden bereiken met hun eigen valuta. De miljarden stroomden ongemerkt aan alle kanten binnen. Als vanzelfsprekend kreeg de EU grote economische impulsen. In de kranten stond niet dagelijks berekend hoeveel miljard de Nederlandse economie nu weer aan de euro had verdiend.
Trots
Nu de eurozone in de problemen zit is dat anders. Dagelijks worden we geconfronteerd hoeveel belastinggeld naar Griekenland, Portugal en Ierland wordt gesluisd. Dat ondermijnt het draagvlak van de muntunie in sterke mate. De genadeklap voor de euro is gekomen in mei vorig jaar, toen de Griekse problemen prominent op de voorgrond traden.
De EU maakte toen een cruciale fout. In plaats van een volledige garantie over de Griekse schuld, liet de EU in het midden of het land gered zou worden. Feitelijk was dat de cruciale stap naar het einde van de euro. Het feitelijke faillissement van Griekenland heeft de pijler onder de EU weggeslagen. Het vertrouwen in andere zwakke landen verdween daarmee, met alle gevolgen van dien.
Zoals we nu zien in Italië. Het aftreden van Berlusconi, mogelijk ingrijpende maatregelen, het zal niet helpen. Beleggers zullen niet bereid meer zijn hun geld te steken in zwakke eurolanden. Kijkt u maar naar de trots waarmee nagenoeg alle financiële instellingen aangeven hun posities in de zuidelijke landen te hebben afgebouwd.
Lichtpunt
De sterke rentestijging in deze landen (nu zelfs ook al Frankrijk) heeft niets te maken met het gedrag van speculanten, maar met het feit dat serieuze beleggers niet meer in deze landen willen en kunnen investeren. We maken dus mogelijk het einde van de euro mee. Geruchten over een tweedeling van de eurozone (met daarin een harde kern van sterke landen) halen niets uit.
Dat betekent het einde van het voordeel dat juist de noordelijke lidstaten bij een grote stabiele muntunie hadden. Betekent het uiteenvallen van de euro het einde van welvaart, een langdurige depressie of zelfs oorlog? Dat is allemaal overdreven. Europa zal het uiteenvallen van de euro wel overleven. Zeker de sterke landen zullen de gevolgen van het opbreken van het muntexperiment kunnen opvangen.
Maar het gaat enorm veel geld kosten. Daarnaast wordt ontzettend veel potentiële groei opgegeven. De totale kosten zijn een veelvoud van het bedrag dat de Europese burgers kwijt zouden zijn geweest aan de redding van Griekenland in 2010. Het uiteenvallen van de eurozone is geen ramp en niet het begin van het einde. Maar het is een zeer kostbaar eind aan een op zichzelf veelbelovend experiment.
Is er een lichtpunt? Jawel, mogelijk heb ik ongelijk en is er toch een wonderlijke redding van de euro mogelijk. Ik hoop het van harte, maar vrees dat de kans daarop erg klein is.