Vandaag ga ik me verdiepen in de wonderlijke wereld van schuld. Niet dat het thema nou specifiek deze week van toepassing is; het is een onderwerp dat al weken, maanden, zo niet eeuwen actueel is.
Dat neemt niet weg dat ik er in de loop van de tijd al aardig wat leuke links van voorbij heb zien komen. Hoe komen we er aan en – waarschijnlijk ook wel interessant – hoe komen we er weer vanaf?
Klok tikt door
De directe oorzaak om het over schuld te hebben was de publicatie van de wereldschuldklok van The Economist. Hieronder staat een screenshot van de pagina.
Hierop staat niet alleen de totale schuld van de wereld, maar u kunt ook per land inzoomen en bovendien terug in de tijd gaan om te zien hoe goed het leven was in – zeg – 2002.
Klik op de afbeelding voor een grote versie, bron: economist.com.
Op de site vallen twee dingen op:
- Hoe snel de teller momenteel oploopt. Ik heb deze screenshot een week geleden gemaakt en sinds die tijd is er al weer een luttele 45 miljard aan nieuwe schuld uitgegeven. Fictief, want hoewel de klok gelijkmatig oploopt, loopt schuld uiteraard schoksgewijs op: het is slechts een schatting van de echte schuld.
- De schuld die bij Amerika staat. Niet de 14,3 biljoen dollar die onlangs nog als keihard schuldplafond gold, maar de teller staat op 8,9 biljoen dollar.
Hebben we niet opgelet en heeft de Verenigde Staten haar schuld onverwacht teruggebracht? Nee, helaas: ook de Amerikaanse schuld is gewoon verder opgelopen en bedraagt momenteel zelfs al 14,9 biljoen dollar...
Wat blijkt echter, er zijn twee maatstaven voor Amerikaanse schuld in omloop. De 14,9 biljoen dollar is de bruto schuld uitgegeven door de Federale overheid. Een deel van deze schuld is echter gekocht door diezelfde federale overheid (als onderdeel van de sociale verzekeringen) en wordt dus door sommige weggestreept.
The Economist kiest bijvoorbeeld voor wegstrepen en kijkt dus naar de 'publieke schuld', maar het Internationaal Monetair Fonds houdt zich keurig aan de 14,9 biljoen dollar. Als je die 14,9 biljoen hanteert en die naast de omvang van het nominale bruto binnenlands product (bbp) van 15 biljoen dollar legt, roept dat uiteraard de vraag op wanneer de Amerikaanse schuld even groot zal zijn als de omvang van het bbp.
Klik op de afbeelding voor een grote versie, bron: zerohedge.com.
Volgens deze grafiek zal dat heel binnenkort te zijn. Op Halloween, om precies te zijn...
Schuldklokken, unite!
Overigens is The Economist absoluut niet uniek met zijn schuldklok. De eerste echte schuldklok werd in 1989 door Seymore Durst in New York gelanceerd. Uiteraard ging het hier slechts om de Amerikaanse, die toen nog onder de 3 biljoen stond.
De originele klok is inmiddels vervangen en verplaatst, en is op Sixth Avenue te bewonderen. Ook op het internet is het een komen en gaan van schuldklokken, zoals deze voor de Verenigde Staten.
Het aardige van deze 'klok' is dat het niet alleen de overheidsschuld weergeeft, maar ook die van de particuliere sector. De totale schuld bedraagt dus niet 14,9 biljoen dollar, maar 54,6 biljoen. Dat komt overeen met 175 duizend dollar per Amerikaan...
Klik op de afbeelding voor een grote versie, bron: usdebtclock.org.
Ook Nederland heeft zijn eigen schuldklok, waarbij het overigens alleen om de staatsschuld gaat. Momenteel bedraagt de schuld voor elke Nederlander 23 duizend euro. Als vader van vier kinderen heb ik dus nog een stevige rekening openstaan...
Bron: z24.nl.
Waar komt die schuld vandaan?
Waar komt de onwaarschijnlijke groei van deze schuldberg toch vandaan? Om met een kleine geruststelling te beginnen, de getallen klinken vaak dreigender van dan ze zijn: absolute bedragen zijn niet altijd even zinvol om naar te kijken.
Ook de omvang van de economie is sinds 1989 uiteraard aanzienlijk in omvang toegenomen. In nominale termen – dus reële groei + inflatie – steeg de omvang van de Amerikaanse economie van 5,5 biljoen naar 15 biljoen.
Weliswaar minder dan de schuld, maar het geeft in elk geval wel aan dat de absolute bedragen snel kunnen vertekenen. De klassieke manier om het schuldprobleem op te lossen is dan ook vaak om de (nominale) groei van een economie te stimuleren.
Op die manier wordt de schuld in relatieve termen steeds minder belangrijk. Daarnaast is het de vraag of alle schuld zo maar bij elkaar op te tellen is. Een hypotheekschuld waar een huis als onderpand tegenover staat is toch echt wel iets anders dan een consumptief krediet gebruikt om een paar wereldreizen te bekostigen.
Stijgende lijn
Dat neemt niet weg dat de trendstijging van de totale schuld opmerkelijk te noemen is, ook in relatieve termen. Onderstaande grafiek, afkomstig uit een rapport van de BIS, zegt wat dat betreft genoeg. Als percentage van het bbp zijn de schulden alleen maar opgelopen.
De grafiek stopt weliswaar in 2009 en er zal na die periode wel degelijk enige schuldreductie hebben plaatsgevonden bij de particuliere sector, maar overheden daarentegen hebben hun schuld alleen maar verder zien stijgen.
In het rapport wordt uitgewerkt waarom een beetje schuld positief is, maar dat te veel schuld remmend gaat werken. De auteurs vinden een zone van 80 tot 100% waarbij staatsschuld schadelijk wordt.
Klik op de afbeelding voor een grote versie, bron: bis.org.
Geen schuld is ook niet goed
Een geheel andere invalshoek is de vraag wat er zou gebeuren als er geen staatsschuld meer zou zijn. In 2000 ging men er nog vanuit dat de Amerikaanse staatsschuld zelfs helemaal afgelost zou zijn.
Onderstaande grafiek laat keurig zien waar het ‘gat’ dat inmiddels is ontstaan precies is opgebouwd. Een paar oorlogen en wat tegenvallende groei hakken er behoorlijk in...
Klik op de afbeelding voor een grote versie, bron: zerohedge.com.
Je kan het je op dit moment niet meer voorstellen, maar in 2000 maakte men zich zelfs zorgen over wat er zou gaan gebeuren als alle schuld afbetaald zou zijn. Hoe zou de wereld er uit zien zonder treasuries?
Tijdens Clinton werd daar serieus over nagedacht en werd er zelfs een rapport over geschreven dat uiteindelijk niet gepubliceerd mocht worden. Dankzij de programamakers van Planet Money is het rapport – inclusief aantekeningen in de kantlijn – onlangs toch boven tafel gekomen.
Gigantische pot met geld
Ook de podcast over het onderwerp is de moeite waard. Maar we kunnen het uiteraard ook helemaal omdraaien. Schuld? Wie heeft het over schuld? Het is vermogen! Iemand heeft al die schuld gekocht en heeft dus een gigantische pot met geld (of schuld, eigenlijk).
Pensioenfondsen, verzekeraars, Chinezen, de oliedollars: al dat geld moest uiteraard ook ergens neerslaan. Als je zo redeneert kan je stellen dat de aloude wet van Say van toepassing is: elk aanbod creëert zijn eigen vraag.
Volgens deze redenatie is het dus niet de schuld van de overheden en de consumenten dat ze zich steeds verder in de schulden hebben gestoken, maar ligt de oorzaak juist bij de vermogenden van deze aarde.
Ook u en ik, via de grote pensioenpot die we met zijn allen hebben opgebouwd. En daarmee zitten we weer helemaal in de huidige tijdsgeest: het zijn ‘de rijken’ die het gedaan hebben...
Bron: ritholtz.com.