De laatste week van 2017 was weer Top 2000-tijd. Radio 2 startte met deze lijst in 1999. In dat jaar ijlde de Azië-crisis na – bijvoorbeeld in Brazilië – maar op veel plaatsen was het alsof de bomen tot in de hemel reikten en de wereldeconomie groeide rond 2000 met zo’n 4%.
Het IMF rekent dit jaar op een zeer fraaie 3,7%. Tien jaar na de kredietcrisis lijkt alles hosanna met torenhoge aandelenindices, dalende werkloosheid en goed draaiende economieën. Het doet denken aan een nummer uit de hoogste regionen van de Top 2000:
Sun is shining in the sky
There ain't a cloud in sight
It's stopped raining, everybody's in the lane
And don't you know, it's a beautiful new day, hey
Electric Light Orchestra – Mr. Blue Sky
Blind voor geopolitiek?
Het marktoptimisme is niet verbazend gezien de verschuiving van lonen naar winsten van de afgelopen jaren, nog altijd zeer lage rentes, ruim beleid van veel centrale banken en lage inflatie. Indicatoren van politieke risico’s zijn in de loop van 2017 aanzienlijk teruggevallen.
Toch zien grote investeerders en institutionele beleggers geopolitiek als grootste risico. Dat kan zijn, omdat ze het eigenlijk heel positief inzien en om toch maar wat te noemen met geopolitiek op de proppen kwamen, omdat dit een zeer breed begrip is waaronder je tal van gebeurtenissen kunt scharen.
Op dit moment gedragen markten zich in elk geval niet alsof ze politieke rampspoed verwachten. Al zou je met enige welwillendheid een deel van de recente olie- en goudprijsstijging kunnen toerekenen aan geopolitiek.
Toch lijken geopolitieke risico’s niet ingeprijsd in weerwil van wat volgens enquêtes de grote gevaren zijn. Mochten markten inderdaad politieke risico’s negeren bij prijsvorming, dan kunnen ze onaangenaam verrast worden in 2018.
Zorgelijke trends
Een aantal grote trends belooft weinig goeds. De mondiale veiligheidssituatie verslechtert. De laatste jaren neemt het aantal gewapende conflicten en doden als gevolg daarvan weer toe. We zien ook een nieuwe wapenrace. Waar tijdens de Koude Oorlog sprake was van een race tussen twee blokken, is het nu ieder voor zich. Met daarmee ook meer onduidelijkheid over intenties en capaciteiten en grotere kans op ongelukken.
De verslechtering van het veiligheidsklimaat valt samen met de crisis van democratie. De steun voor en kwaliteit van democratie neemt gestaag af en het idee van een sterke leider wint aan populariteit.
Het verslechterende veiligheidsklimaat en democratische recessie gaan samen met de moeizame verhouding tussen natiestaat en financiële markten. Waar in de moderne geschiedenis doorgaans staten almachtig waren, daar hebben financiële markten tegenwoordig de soevereiniteit van overheden danig aangetast. Maar de financiële crisis en Grote Recessie maakten duidelijk dat de financiële markten geen oplossing bieden voor toenemende ongelijkheid, stagnerende lonen en baanonzekerheid.
De internationale wereldorde met als geraamte organisaties als de VN, IMF en Wereldbank heeft ook geen passend antwoord op bovenstaande uitdagingen. Mondiale politieman Amerika is de weg kwijt, China zet alternatieve structuren op en andere landen vragen zich af hoe ze de relaties met de G2 vorm moeten geven.
Het grote geopolitieke verhaal van deze eeuw wordt waarschijnlijk de relatie tussen de VS en China. Maar meer dan voorheen spelen de betrekkingen tussen andere staten ook een rol. Waar voorheen slechts een zeer select gezelschap landen echt belangrijk was voor de wereldeconomie, zijn door ongekende economische groei en verstrengeling van de afgelopen decennia de ontwikkelingen binnen en tussen veel meer landen relevant geworden. Daarbij is naast meer wederzijdse afhankelijkheid en samenwerking ook sprake van meer rivaliteit.
Brandgevaar
Grote veiligheidsrisico’s, democratische recessie, spanningen tussen financiële markten en natiestaten en de afbrokkelde internationale wereldorde vertalen zich in diverse regionale potentiele (geo)politieke brandhaarden.
In Amerika heeft Trump zijn Twitteroorlog volop voortgezet in het nieuwe jaar. Dat een jaar Trump in het Witte Huis geen rampen heeft opgeleverd, wil niet zeggen dat we nu rustig achterover kunnen leunen.
In Europa is ook geen ruimte voor zelfgenoegzaamheid. De economische voorspoed heeft veel structurele problemen naar de achtergrond gedrukt die bij tegenslag weer direct naar de voorgrond komen.
De spanningen tussen oost en west binnen Europa worden almaar groter, terwijl Duitsland een verzwakt leidster heeft en Italië een verkiezing te wachten staat die waarschijnlijk in het beste geval een instabiele regering oplevert. In het slechtste geval een coalitie die Italië nog meer de risee van de grote EU-landen maakt.
In het Midden-Oosten woekeren diverse oorlogen en voeren Iran en Saoedi-Arabië een strijd om de regionale hegemonie, waarbij mondiale grootmachten als de VS, Rusland en zelfs ook China eveneens een rol spelen.
Ook in Latijns-Amerika – met o.a. belangrijke verkiezingen in Brazilië en Mexico in het vooruitzicht – en Azië, met Noord-Korea als grote zorg, is voldoende brandstof aanwezig voor politiek vuur.
Piano & Prince
De markten mogen nu voortgestuwd lijken te worden door de klanken van Mr. Blue Sky, achteraf kan zomaar blijken dat de nummer vier uit de Top 2000 – Billy Joels Piano Man – passender was: vrolijkheid wordt bijna wanhopig gezocht, maar ellende en problemen zijn nooit ver weg:
Sing us a song, you're the piano man
Sing us a song tonight
Well, we're all in the mood for a melody
And you've got us feeling alright
Yes, they're sharing a drink they call loneliness
But it's better than drinkin' alone
Billy Joel – Piano Man
Van piano en drank is het een kleine stap naar de danspasjes van Chuck Prince. De toenmalige Citigroup CEO zei in 2007, vlak voor het uitbreken van de crisis: “As long as the music is playing, you've got to get up and dance. We're still dancing.” En dit jaar zijn er genoeg potentiele geopolitieke valse noten die de dans op ruwe wijze kunnen verstoren.