Deze week kopte het FD over een plan van Robert Merton dat het wereldwijde pensioenprobleem kan oplossen. Als ik de naam van Nobelprijswinnaar Merton zie, dan ben ik meteen nieuwsgierig. Dit is toch één van de belangrijkste beleggingseconomen.
Hij kreeg de Nobelprijs voor het optiewaarderingsmodel Black-Scholes. Wrang genoeg klapte zijn hedgefonds LTCM (het grootste hedgefonds van de jaren ’90) dat belegde op grond van dit model. Toch is Merton een van de toonaangevende onderzoekers naar (onder meer) life cylce-beleggingen.
Sinds vorig jaar propageert Robert Merton de omgekeerde hypotheek als alternatief voor de zogenaamde life cycle- of doelfondsen die veel pensioenspaarders in de Verenigde Staten in hun pensioenplan, het zogenaamde 401K-plan, hebben.
Huis opeten aanvulling inkomen
Merton verafschuwt doelfondsen die zonder nadenken het risicoprofiel afbouwen. Hij vindt de primaire oplossing voor iemand die met pensioen gaat inkomenszekerheid, en niet een nominale som geld. Immers, we weten niet hoe lang je leeft en dus ook niet hoe lang je inkomen nodig hebt. Een omgekeerde hypotheek, wat we hier je huis op eten noemen, biedt een redelijk bestendig aanvullend inkomen zolang je in je huis woont, aldus Merton.
Om het even naar de huidige Nederlandse situatie te vertalen; we zijn het land met de hoogste eigen woningschuld per inwoner ter wereld. De overwaarde, voor zover deze er is, ligt dus een stuk lager dan in de VS en landen om ons heen.
Voor toekomstige generatie pensionerende Nederlanders gaat de vlieger al helemaal niet op, immers die hebben vaak een groot deel van de hypotheek aflossingsvrij (want dat gaf optimale rente-aftrek) en houden zo weinig ruimte over voor een omgekeerde hypotheek.
Valkuil van de doelfondsen
DNB en AFM waarschuwen steeds luider voor de problematiek waarin de generatie veertigers en vijftigers straks verzeild raken. Het moge duidelijk zijn, de omgekeerde hypotheek is voor veel huizenbezitters hier niet de heilige graal. Maar ik kijk liever naar de kritiek die Merton heeft op de doelfondsen.
Want daar heeft hij wel degelijk een punt dat ook hier hout snijdt. Net zoals vrijwel geen enkele beleggingshypotheek hoog genoeg is om de hypotheeksom straks in zijn geheel af te lossen, zo zal ook de opgebouwde pensioenpot in een lijfrente, bankspaarpot of pensioenfonds straks niet voldoende zijn om het bestaande bestedingspatroon te handhaven.
Daarvoor zal ook de prive spaarpot ruimschoots moeten worden aangesproken. De verplichte prognoserendementen ten spijt, veel doelfondsen zullen ruimschoots tekort gaan schieten ten opzichte van het beoogde rendement. De reden voor het achterblijvende resultaat is een optelsom.
Wat als inflatiebescherming niet werkt
Allereerst werken veel doelfondsen met een automatische afbouw van risico. Die gebeurt vak ongeacht de marktvolatiliteit. Dus door een vastgestelde einddatum, kan automatische verkoop van risicovolle beleggingen en herbelegging in defensieve beleggingen sterk nadelig uitpakken. Denk maar eens dat u in de periode 2009-2014 de aandelen zou hebben verkocht voor kortlopende obligaties.
Het tweede gevaar is dat de inflatiebescherming niet goed werkt (zie mijn artikel over inflatie gelinkte obligaties). Dan zijn er nog de kosten, die zeker defensievere portefeuilles een groot deel van het rendement opslokken.
En naast het tegenvallende resultaat de beleggingen, komt iemand er nu zeer bekaaid vanaf als de opgebouwde lijfrente, vaak belegd in doelfondsen, wordt omzet in een uitkerende lijfrente. Door de lage rente, keert de lijfrente een extreem laag bedrag uit.
Welk potje als eerste opeten?
Professor Merton bepleit dat doelfondsen veel meer op maat afgestemd moeten worden op de klantsituatie en daarbij de marktomstandigheden in acht nemend en vooral niet op de automatische piloot hun risico moeten afbouwen. Merton zei letterlijk in een lezing vorig jaar: “Dit soort fondsen behaalt niet eens de ondergrens van het gezonde verstand.”
De technologie is inmiddels gelukkig zover dat het beter kan, maar er zal maatwerk aan te pas moeten komen voor een goede inkomensplanning. Het komt er simpelweg op neer welk potje u als eerste van het vuur haalt om op te eten.
De vermogensbeheerindustrie beweegt zich inmiddels ook in Nederland steeds meer richting vermogensplanning. Maar het gros van de pensioenpotjes die nu nog rustig pruttelen op het fornuis, zullen straks voor een zeer karige pensioensdis zorgen als er niet snel een goede kok ingrijpt om de oude producten te vervangen voor verse ingrediënten.
Aanbieders doen te weinig
De vraag is of de huidige productaanbieder van pensioenoplossingen voldoende kennis en keuze heeft van het aanbod in beleggingsoplossingen om deze kwaliteitsslag vorm te geven.
Merton heeft zich inmiddels al jaren verbonden aan een partij die in ieder geval aan zijn kwaliteitsstandaard voldoet, maar veel aanbieders hier tappen nog altijd uit het oude vertrouwde vaatje. En dat is niet veel soeps.