Op 25 mei komt de OPEC bijeen voor de halfjaarlijkse vergadering. De algemene verwachting is dat de huidige productiebeperkingen worden gecontinueerd. Door de jaren heen is de koers van OPEC vooral bepaald door Saoedi-Arabië. Dat land wordt nu geconfronteerd met een veranderende wereld.
Schalieolie uit de Verenigde Staten drukt de olieprijzen. In de regio heeft Iran aan invloed gewonnen. Maar de grootste uitdagingen zijn intern: hoe gaat het land om met een snel groeiende bevolking en een hoge werkloosheid?
Hoe moeten ze hervormingen in gang zetten op politiek en economisch gebied zonder af te glijden naar instabiliteit of chaos?
Het recente boek van Paul Aarts en Carolien Roelants geeft een treffend overzicht van die uitdagingen. De macht in Saoedi-Arabië ligt bij het regerend koningshuis van de Al-Saud (het land is naar het koningshuis genoemd; niet omgekeerd).
Gedurende lange tijd genoten de technocraten binnen het ministerie van olie en Saudi Aramco echter een relatief grote vrijheid. Is dat nog steeds het geval? Wat voor invloed heeft de veranderende wereld op Saoedi-Arabië's oliepolitiek?
Maximaliseren olieopbrengsten
Het belangrijkste doel van Saoedi-Arabië's oliepolitiek was lange tijd het maximaliseren van de opbrengsten van hun olie op de lange termijn. Daarbij konden zij opereren vanuit een sterke positie die hun een dominante invloed binnen OPEC gaf en een relatief grote invloed op de olieprijs:
- Zij bezitten de grootste oliereserves (die tegen lage kosten geproduceerd kunnen worden).
- Het is het enige land dat steeds een substantiële reservecapaciteit heeft aangehouden.
- Met een relatief kleine bevolking en grote financiële reserves konden zij indien nodig een aantal jaren van lage olieprijzen goed doorstaan.
- Iran en Irak, mogelijke concurrenten voor hun dominante positie binnen OPEC, stonden decennia lang aan de zijlijn.
Dat zij daarbij de olieprijs konden beïnvloeden betekende nog niet dat zij die konden bepalen. Een langdurige periode van te hoge prijzen leidt onvermijdelijk tot een overaanbod en prijscorrectie. Voor Saoedi-Arabië werd dit maar al te duidelijk in de periode 1979-1985.
Harde lessen
Na de tweede oliecrisis in 1979 probeerden zij de gestegen olieprijzen op een te hoog niveau vast te houden. Daartoe moesten zij hun productie steeds verder terugschroeven (van 10 miljoen tot uiteindelijk niet meer dan 2,5 miljoen vaten per dag) totdat zij in 1985 de handdoek in de ring wierpen.
Het werd gevolgd door een langdurige periode van relatief lage prijzen voordat de markt weer enigszins in evenwicht was. Het was een harde les die Ali al-Naimi (tot 2016 de olieminister van het land) nooit is vergeten.
Het aanpassen van hun productie werd hierna beperkt tot korte periodes die gerelateerd waren aan een tijdelijke crisis (en niet aan een meer structureel over- of onderaanbod). Een voorbeeld hiervan was het terugschroeven van de productie tijdens de economische crisis van 2008.
2014: continuering langetermijnoliepolitiek
Saoedi-Arabië's beslissing om in 2014 hun productie niet terug te schroeven (met een langdurige periode van overaanbod in het vooruitzicht) was een continuering van deze politiek. Amerikaanse schalieolieproductie bleef maar doorstijgen.
Daarnaast begon er veel nieuwe conventionele olie op de markt te komen (ten gevolge van alle projecten die opgezet waren in de voorafgaande jaren met een hoge olieprijs). Kunstmatig de prijzen hoog houden door de productie terug te schroeven zou vechten tegen de bierkaai zijn geweest en een herhaling van de vroege jaren tachtig uit de vorige eeuw.
Die politiek heeft tot op zekere hoogte gewerkt. Zij hebben het beste gemaakt van een moeilijke situatie. De afgelopen drie jaar is de groei van Amerikaans schalieolie afgeremd.
Het opzetten van nieuwe conventionele olieprojecten is na 2014 drastisch verminderd (al zal dit, door de lange cycle time van conventionele olie, pas rond 2020 volledig effect hebben). Of dat voldoende is om nu met beperkte productieverlagingen een begin van hogere olieprijzen in gang te zetten valt nog te bezien.
2017: minder dominant binnen OPEC
Duidelijk is dat Saoedi-Arabië zich nu in een veel moeilijker positie bevindt:
- Iran en Irak zijn terug op het OPEC-toneel. Ook zij hebben het potentieel om op termijn veel meer te produceren dan zij nu doen. Saoedi-Arabië's dominante positie binnen de OPEC is verminderd.
- Er is meer geld nodig dan vroeger om de snel groeiende bevolking tevreden te houden.
- Amerikaanse schalieolie beperkt het opwaarts potentieel voor de olieprijs. Het brengt de Verenigde Staten dicht bij energy independence en vermindert voor hen de noodzaak om de veiligheid van Saoedi-Arabië te garanderen of hen te steunen in hun machtsstrijd met Iran.
Interne machtsstrijd
Maar bovenal: met de interne politieke stabiliteit van vroeger is het gedaan. Aan de lange periode van regeringen door steeds jongere zonen van Ibn Saud komt een einde; de huidige koning Salman zal de laatste zijn.
Hij is de 80 gepasseerd en heeft zijn favoriete zoon, de 31-jarige Mohammed bin Salman (algemeen bekend als MBS) tot de factorheerser van het land gemaakt en tot tweede, plaatsvervangend, kroonprins benoemd.
Dat heeft de condities geschapen voor een interne machtsstrijd met de officiële, eerste, kroonprins (zie bijvoorbeeld een recent artikel van Cyril Widdershoven). In een uitgelekt rapport beschreef de Duitse inlichtingendienst MBS als een politieke gokker die de Arabische wereld destabiliseert.
Ambitieuze doelen
Hij zette een militaire interventie in Jemen in gang waarvan nu duidelijk wordt dat het makkelijker was die te beginnen dan te beëindigen. Zijn blauwdruk voor de toekomst van het land (Vision 2030) staat vol met ambitieuze doelen zonder daarbij een realistisch pad uit te stippelen om die doelen ook te bereiken, zoals:
- het opzetten van een hightech wapenindustrie
- de transitie van Saoedi-Arabië tot een aantrekkelijke bestemming voor toerisme
Een begin maken met hervormingen in het onderwijs (waar religieuze fundamentalisten veel invloed hebben) of de positie van vrouwen zou zoveel zinvoller zijn.
Politieke overwegingen
Voor alles is MBS er nu op uit om zijn machtsbasis zo snel mogelijk te verstevigen. Hij was het die, tezamen met Vladimir Putin, het OPEC-akkoord in december 2016 erdoor drukte. Beiden hebben daarbij een intern politiek belang: de economische problemen voor hun bevolking op de korte termijn te beperken om zodoende hun machtpositie te versterken.
Het verkopen van 5% van Saudi Aramco moet ook in dat licht gezien worden: het is een middel om snel geld op te halen door wat tafelzilver te verkopen. Hoe goed dit voor Saoedi-Arabië uitpakt, valt te bezien.
Zij nemen een relatief groot deel van de productiebeperkingen voor hun rekening. Maar een voorschot willen nemen op een naderende verbeterde vraag- en aanbodsituatie voor olie is een riskante strategie.
De oude vos al-Naimi was graag nog een jaartje doorgegaan met het uitroken van Amerikaans schalieolie en non-OPEC conventionele olie. Een begin van hogere olieprijzen had dan een jaar langer geduurd. Maar het had dan op een steviger fundament gestaan dan nu het geval is.