De eerste populismedominosteen is overeind blijven staan. Nederland was de eerste thermometer voor de eurosceptische, nationalistische, protectionistische, populistische temperatuur in Europa in 2017.
Of zoals Mark Rutte het zei: "De Nederlandse verkiezingen zijn de kwartfinale in de strijd tegen het verkeerde populisme. Daarna volgt de halve finale in Frankrijk en in september de Duitse finale." De kwartfinale is voordelig uitgevallen.
Je zou al voorzichtig kunnen spreken van een anti-Trumpgolf, met eerst de presidentsverkiezingen in Oostenrijk en nu Nederland.
Daarnaast staat Alternative für Deutschland onder grote druk in de Duitse peilingen en lijkt Marine Le Pen het te moeten afleggen tegen Emmanuel Macron, de Franse variant van Jesse Klaver en Justin Trudeau.
Gordel van onzekerheid
Toch kunnen we niet achterover leunen. De Franse presidentsverkiezingen zijn uiteindelijk een binaire keuze zoals de Amerikaanse presidentsverkiezingen en het Britse referendum. Zo bekeken is de kans op verrassingen groter.
Daarbij komen de start van zeer moeizame scheidingsonderhandelingen tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie en blijvende twijfels over Trump. Verder is een nieuwe eurocrisis niet uitgesloten gezien politieke en economische onrust in Griekenland en Italië.
Bovendien ligt er een gordel van onzekerheid rondom Europa met onder andere een zeer instabiel Midden-Oosten en Noord-Afrika geteisterd door een vluchtelingenproblematiek van ongekende omvang, diverse oorlogen en een machtsspel door regionale en internationale grootmachten.
Landen als China en Rusland ruiken westers bloed.
Trumpisme tart groeivermogen
In Europa zal de directe populistische schade misschien meevallen, maar het optimisme van de markten over Trump blijft misplaatst. Zijn beloftes over belastingverlagingen, infrastructuurinvesteringen en deregulering lopen tegen allerlei praktische, juridische en politieke bezwaren aan.
En Trump laat veel twijfel bestaan over zijn standpunten over de omgang met Rusland en China en het optrekken van protectionistische en letterlijke muren. Het Trumpisme is onderdeel van een mondiaal fenomeen. Deze ontwikkeling ondermijnt het groeivermogen van het Westen.
De economen Joel Mokyr en Deirdre McCloskey benadrukken dat ideeën essentieel waren voor de gigantische welvaartsgroei van de afgelopen eeuwen en decennia. Zaken als kapitaal, handel, geografie en dergelijke zijn allemaal ondergeschikt en (of) nutteloos aan en zonder goede ideeën.
Zonder ideeën geen vooruitgang. Daarmee komt ook de (vermeende) noodzaak van de liberale democratie om de hoek kijken. De versnelling van de groei van de wereldeconomie ging gelijk op met de vrijheden die de massa’s kregen om hun potentieel aan te boren en creativiteit de vrije loop te laten.
Postmoderne aanval op ideeënmarkt
In het vroegmoderne Europa kon zo the market of ideas ontstaan waarin experimenteren, rationeel argumenteren en objectieve kennis floreerden. Uiteindelijk ontstond consensus over vooruitgang en over wat kennis is en hoe het te verkrijgen.
Juist die consensus staat in het postmoderne Westen onder druk. Expertise wordt nu vaak in een kwaad daglicht geplaatst. Trump heeft fantastisch gebruikgemaakt van een wereld waarin alles ter discussie staat en autoriteit en de status van kennis hevig eroderen.
Niet alleen Trump is een product van het postmoderne tijdperk, ook de politieke correctheid van het establishment. Kort door de bocht veronderstelt het postmodernisme dat alle waarheden en moraliteit relatief zijn en dus ook niets superieur aan iets anders kan zijn.
David Ernst noemt het de "cultus van non-discriminatie". Mensen als Ernst trekken de gedachtegang erg ver door, maar hebben wel een punt. Instituties, tradities en gebruiken zijn door het postmoderne, politiek correcte establishment ondermijnd door relativeren tot in het extreme en paradoxaal genoeg te opereren vanuit een zekere vorm van morele superioriteit.
De rechtse, postmoderne antiheld Trump profiteerde hier optimaal van en confronteerde het establishment met zijn hypocrisie, gespeelde verontwaardiging en neerbuigende (aanmatigende) houding.
Wankele internationale orde
Het Trumpisme duikt op veel plekken in meer of mindere mate op. In Italië, Frankrijk en Nederland en in meer vergaande vorm in Hongarije en Polen. Nog een stap verder gaan Poetin en Erdogan.
Het internationale systeem en het liberale kapitalisme vormden de basis voor de ongekende mondiale groei na de Tweede Wereldoorlog.
In de postmoderne, feitenvrije wereld waarin het establishment zijn hand heeft overspeeld, krijgen Trumpisten de kans en ruimte om de internationale orde en democratische markteconomieën te breken.
Daarbij wordt de voor groei zo benodigde market of ideas verstikt. Objectiviteit, rationalisme, gematigdheid en geloof in de wetenschap in verdwijnen in het verdomhoekje als alternative facts de scepter zwaaien.
De divergentie tussen politiek en de markten, zoals weerspiegeld in onder andere recordniveaus van aandelenbeurzen, kan daarom geen stand houden.