We leven in onrustige en complexe tijden. Vandaag mag u zich uitspreken over het verdrag tussen de EU en Oekraïne. Ik doe niet mee aan het referendum. Wij, als samenleving, huren bestuurders in, benoemd en gecontroleerd door democratisch gekozen politici, om ingewikkelde zaken voor ons te regelen.
Die bestuurders en politici leggen verantwoording af voor hun woorden en vooral daden, waarna wij de gelegenheid krijgen ons oordeel over hen te vellen. Kern in dit systeem is dat bestuurders die besluiten nemen, daar verantwoording voor afleggen.
Via een referendum worden besluiten, direct of indirect, in anonimiteit genomen waar achteraf uiteindelijk niemand voor verantwoordelijk is. Een slechtere manier van besluitvorming is in mijn ogen niet denkbaar.
Peanuts
Maar ja, wel of geen verdrag met Oekraïne is peanuts vergeleken met de problemen die ons volgens de Britse schrijver Paul Mason te wachten staan. Hij verwacht dat het kapitalisme ten onder gaat.
In een interview met het FD, ter gelegenheid van de Nederlandse uitgave van zijn boek Postcapitalism en een spreekbeurt in Amsterdam, luidt hij de noodklok. Volgens de schrijver is het kapitalisme dit keer niet meer in staat zich aan te passen aan de technologische ontwikkelingen.
Het probleem van dit soort analyses en conclusies is in de eerste plaats dat er een soort digitale benadering van de samenleving wordt gegeven. Nu is er kapitalisme, en straks is er geen kapitalisme, of zo u wilt postkapitalisme.
Inhoudelijke tegenstrijdigheid
In werkelijkheid ontwikkelt de samenleving zich en krijgt het met de tijd veranderende karakteristieken. Terugkijkend zullen geschiedkundigen dan, voornamelijk om verklarende analyses te vergemakkelijken, de perioden in handige partjes opsplitsen.
De digitale Mason-benadering is dus mooi om aandacht te krijgen, maar is in de praktijk onwerkbaar. De basis van zijn analyse bevat een inhoudelijke tegenstrijdigheid, dat het fundament van zijn toekomstvisie op drijfzand gebouwd blijkt.
Volgens Mason krijgen we niet opnieuw een periode van groei en hoge werkgelegenheid. Tegelijkertijd geeft hij aan dat door de technologische revolutie de wereld in overvloed terecht is gekomen. Dat valt niet met elkaar te rijmen. Als schaarste op veel gebieden is opgeheven, betekent dat juist een (economische) groei die zijn weerga niet kent.
Juist een teken van vooruitgang
Technologische vernieuwing is juist de enige echte bron van welvaartsgroei. Door de jaren heeft dat geleid tot het gevoel van overvloed ten opzichte van de periode voordat de technologische vernieuwing plaatsvond.
Het gebruik van de trein werd (uiteindelijk) bijna gratis vergeleken met de manier van reizen voor de uitvinding van de stoomlocomotief. Het feit dat veel producten nu gratis zijn en nog maar heel weinig arbeid vereisen, is geen negatieve ontwikkeling, maar een teken van vooruitgang.
Het is de afgelopen honderden jaren niet anders geweest dat er steeds minder arbeid nodig was om dezelfde productie tot stand te brengen. Het leidt tot meer vrije tijd en dat proces zal, door de technologische ontwikkeling, steeds verder gaan. Wie klaagt daar over? Nou, Mason dus.
Marxistisch
Langs een kromweg komt hij tot de conclusie dat de waarde van goederen in de toekomst wordt bepaald door de hoeveelheid arbeid dat er in is gestoken. Hoe Marxistisch wil je het hebben?
Hoeveel arbeidsuren zou er hebben gezeten in de twee door Frankrijk en Nederland aangeschafte Rembrandt schilderijen Maerten Soolmans en Oopjen Coppit? Allicht niet zoveel dat die 160 miljoen euro die beide landen betaalden, te rechtvaardigen is...
De Britse visionair gaat verder en meent dat bedrijven als Facebook, Apple en Google overgewaardeerd zijn. Zij hebben inmiddels monopolieposities gecreëerd en de samenlevingen zullen dit niet meer accepteren. De zeepbel zal ontploffen, want intellectuele eigendomsrechten, de belangrijkste asset van dit soort bedrijven, is niet meer houdbaar.
Afgezien of de constatering juist is dat er sprake is van een monopoliepositie, wat is er revolutionair of fundamenteel anders dan het verleden? Er zijn zoveel monopolies ontmanteld in de afgelopen decennia, en de Europese commissie doet niet anders dan fusies tussen bedrijven te verbieden, of te eisen dat zij zich deels in de etalage zetten bij overnames.
Meer nationaliseren
Tot slot wil Mason, om de samenleving te redden, oliemaatschappijen en banken nationaliseren om ze vervolgens om te vormen tot nutsbedrijven. Ook moeten de schulden in de wereld massaal worden afgeschreven.
Ik denk dat zijn idee dat kapitalisme onhoudbaar is niet komt door de technologische veranderingen, maar door de maatregelen die hij zelf voorstelt. In de wereld van Mason drukt de overheid een enorm stempel op de inrichting van de maatschappij.
Dat is nu al het geval, maar in de visie van Mason zal dat proces vervolmaakt worden. Alvorens het zover is zou ik, geheel tegen mijn principes, daar toch wel een referendum over willen.