Mijn columns over negatieve rente verhitten de gemoederen. Dat hoeft natuurlijk niet te verbazen: in een wereld met negatieve rente worden alle regels omgedraaid. U moet uw leven helemaal anders gaan inrichten, als het ware. Ook moet u anders gaan denken.
Schulden maken is goed, geld spenderen is een must, sparen is voor losers.
Het idee erachter is duidelijk: geld moet rollen. En als geld rolt, dan trekt de economie aan en verdwijnen alle zorgen in het financiële systeem. Tot daar de theorie. In de praktijk gebeurt net het tegenovergestelde.
Verkeerde reactie
Door de introductie van negatieve rente gaan mensen niet spenderen, integendeel, ze potten nog meer geld op. Want een negatieve rente wekt het vermoeden op dat het wel heel erg slecht gesteld moet zijn met de economie. Waarom neemt een centrale bank anders dit soort maatregelen?
Dit wordt enkel doorgevoerd als andere, mildere ingrepen, geen of onvoldoende resultaat boeken. En dat maakt mensen bang. Iemand die bang is, die gaat z’n zuurverdiende centen niet uitgeven, maar oppotten, in afwachting van een betere tijd.
Dit is in feite ook de reactie die we zien op de internationale beurzen. Overal waar beleidsmakers een negatieve rente invoerden, staan de markten onder druk. In Europa, in Japan. Het enige continent waar nog geen negatieve rente is ingevoerd, is Amerika. Net daar liggen de koersen er relatief sterker bij.
Open communicatie
Centrale bankiers zien het met lede ogen aan, want opnieuw blijkt een monetaire tool weinig tot geen soelaas te bieden. Maar het verbaast mij eerlijk gezegd niets. Immers, hoe drastischer de monetaire ingreep, hoe minder effect ze zal hebben.
Ik loop voor de volledigheid het hele arsenaal van een centrale bankier nog eens door. Op de eerste plaats is er de open communicatie-aanpak. Sinds Greenspan vormen centrale bankiers hun beleid deels bij monde. Maandelijks zijn er besluitvormingsteksten, interviews en vragenrondes.
Het kan misschien raar klinken, maar dit is een tool van centrale bankiers. Via hun communicatie kunnen ze markten in een bepaalde richting sturen. Denk daarbij aan de gevleugelde woorden van Mario Draghi – "we will do whatever it takes" – die op z’n eentje verantwoordelijk was voor een historische beursrally.
Kruit verschoten
Voorts is er het rentewapen. De verlaging of verhoging van een rente kan sturend zijn voor de financiële markten. Met name een renteverlaging is een zeer effectieve tool, als er voorzichtig mee wordt omgegaan.
Helaas hebben hier heel wat centrale bankiers hun belangrijkste kruit verschoten (in de crisis van 2008), met de forse en snelle verlaging van de rente richting het nulpunt. In het verlengde hiervan krijg je dus negatieve rente. Daar zitten centrale banken vandaag mee te testen.
Het is een agressievere vorm van renteverlaging, maar helaas heeft het niet de verhoopte uitwerking.
Vervolgens is er ook nog monetaire accommodatie, in de volksmond inmiddels beter bekend als QE, oftewel kwantitatieve versoepeling. Dit komt er kortweg op neer om de financiële stress te verminderen. Dit doen ze door slechte schulden op te kopen en bankbalansen te spijzen.
Ook deze tool heeft z’n grenzen, want het mag dan wel de stress verlichten, het onderliggende probleem wordt er niet mee opgelost. In die zin is QE enkel een tijdelijk doekje tegen het bloeden, niet meer.
Helikoptergeld
Maar wie denkt dat centrale bankiers dan alle tools uit hun gereedschapskist hebben gebruikt, die kent de machten en krachten van het monetaire spel nog niet. De laatste en meest agressieve tool is helikoptergeld.
Om hardnekkige inflatie te breken, kunnen centrale banken nieuwe valuta rechtstreeks in het financiële systeem injecteren. Het feitelijke inflateren van het geldsysteem. De term helikoptergeld is ooit bedacht door de econoom Milton Friedmand.
Hij vond dat "als de economie ten onder ging onder deflatie, een centrale bank helikopters moest inhuren om geldbiljetten boven de steden uit te gooien." Uiteraard zijn dit metaforen voor de meeste drastische monetaire ingreep. Ook dit proces kunnen centrale bankiers op verschillende manieren toepassen.
Door het geld rechtstreeks op ieders bankrekening te storten. Of via de staat of bedrijven, door bijvoorbeeld het korten op belastingen of het investeren in de maatschappij. Het zogenoemde fiscaal stimuleren. Al dit soort uitgaven kunnen dan rechtstreeks onderschept worden door nieuwe valuta, gecreëerd door de centrale banken.
Nog meer sparen
Het effect hiervan is onvoorspelbaar, maar is wel al eens in kleine mate toegepast in de recente historie. In 2001 stuurde president Bush al eens een cheque naar ieder Amerikaans gezin met bedragen van 300 tot 600 dollar, als stimulans voor de toenmalige economische crisis.
Diverse onderzoeken wezen echter uit dat slechts 20% van de ontvangers het geld ook daadwerkelijk meteen uitgaven. Dus ook hier zien we hetzelfde effect als momenteel het geval is met negatieve rente: mensen gaan nog meer sparen, waardoor deflatie enkel toeneemt.
Je zou natuurlijk wel inflatie via helikoptergeld kunnen forceren door overheden het geld te laten spenderen (waar ze historisch gezien goed in zijn), maar of dit proces ook de rest van de gemeenschap zal doen aanzetten tot spenderen, is natuurlijk nog maar de vraag.
Minder interventie
Ik vrees dat ook deze monetaire tool niet zaligmakend zal zijn. De oplossing om uit deze crisis te geraken is simpel, en in feite al enkele malen op aangestuurd. De oplossing is niet meer, maar minder monetaire interventie. Mensen moeten terug vertrouwen krijgen in het systeem.
Hoe meer centrale banken doen, hoe meer angst onder de bevolking.
In die zin heeft Janet Yellen met haar recente renteverhoging het wat mij betreft bij het rechte eind. De voorzitster van de Federal Reserve weet dat enkel het ophogen van de rente de omloopsnelheid van het geld opnieuw in beweging kan brengen. Enkel dat kan de huidige neerwaartse spiraal van deflatie breken.
Klik op de grafiek voor een grote versie
Doodlopende straat
Centrale banken hebben nog niet alle monetaire tools uit hun gereedschapskist gehaald. Na negatieve rente kunnen ze opteren voor helikoptergeld. Echter, de effectiviteit van hun ingrepen neemt snel af. Daarom is het tijd voor een monetaire trendbreuk!
Laat ons hopen dat Janet Yellen haar rug recht kan houden in de huidige beursmalaise en de nieuwe rentecyclus doorzet. Want als ook de Fed toegeeft aan de grillen van de financiële markten, dan zitten we met z’n allen aan het einde van een doodlopend straatje.
Zonder vergoeding (lees: rente) heeft ons geld geen waarde. Zonder geldwaarde, geen kapitalisme. Zonder kapitalisme, geen persoonlijke vrijheid!