De Volkskrant kon niet op de nieuwste gegevens wachten en klopte aan bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Kunt u ons de cijfers over de vermogensverdeling in Nederland geven? Natuurlijk kon het CBS dat.
Graag zelfs, daar zijn ze voor op aarde. Daarom mocht de Volkskrant dinsdag (in)koppen dat de vermogenskloof in Nederland snel groeit. De rijkste 75.000 huishoudens bezitten nu 26,6% van het totale vermogen.
Dat was de situatie begin 2013. Het percentage was flink hoger dan het aandeel van 24% begin 2012. Ik vind het opvallend, de gebiologeerde aandacht voor de rijkdom van een ander. Ik noem dat het Postcodeloterijsyndroom. Sommige bewoners van wijken waarin hoge prijzen zijn gevallen, worden diep ongelukkig.
Tamelijk schokkend
Niet omdat hun eigen financiële situatie ook maar iets is veranderd. Nee, de depressieve gevoelens ontstaan omdat de buren ineens rijk zijn geworden. Dat is kennelijk onverdraaglijk. Bas van Bavel voelt dat ook zo. Hij is profileringshoogleraar Sociale en Economische Geschiedenis van de Middeleeuwen.
Wat het precies inhoudt, is mij niet zo één, twee, drie duidelijk. Wel vermoed ik dat de hoogleraar een fanatieke deelnemer aan deze loterij is. In een reactie op de Volkskrantcijfers gaf van Bavel aan deze tamelijk schokkend te vinden.
Vooral het gebrek aan vermogen bij lage en middengroepen is een probleem. Dat geldt al helemaal voor de toename van schulden bij deze categorie. Het eerste wat opvalt aan de cijfers is dat het pensioenvermogen niet is meegenomen in de berekening.
Gigantische pensioenspaarpot
Zo'n slordige 1200 miljard hoort dus niet bij het inkomen, maar ook niet bij het vermogen van de inwoners van dit land. Waar het dan wel toe behoort, Joost mag het weten. Het is ridicuul om deze gigantische spaarpot niet mee te tellen als het om vermogensverdeling gaat.
De omvang van het pensioenvermogen is groter dan de 1060 miljard privévermogen, waarover de krant zijn verdelingsconclusies trekt. CBS neemt de pensioenvermogens niet mee in zijn berekeningen, omdat deze vermogens niet vrij besteedbaar zijn.
Je kunt er niets voor kopen of niets van weggeven aan je kinderen. Kortom, je kunt niet bij het vermogen komen. Nou, ik kan niet bij dit soort argumenten komen. Kun je wel de waarde van je huis, dat wel tot het vermogen hoort, consumptief besteden?
Zelf sparen
Wat te denken van deposities met lange looptijden? Of deelnemingen in bedrijven die ook niet zomaar liquide kunnen worden gemaakt. Maar bovenal, pensioenvermogen heeft natuurlijk wel een indirect bestedingseffect. Door het opbouwen van collectief pensioen hoeft dat niet ook via het privévermogen te gebeuren.
Daarmee ontstaat er ruimte voor consumptie. Anders gezegd, als het collectieve pensioenvermogen er niet zou zijn geweest, was minstens een groot deel daarvan vrijwillig gespaard voor de oude dag.
Daarmee zou dit bedrag feitelijk ook niet beschikbaar zijn voor consumptie of doorgifte aan de kinderen. Overigens, dat geheel terzijde, zou het beter zijn als huishoudens zelf pensioenvermogen konden opbouwen in plaats van via verplichte collectieve voorzieningen.
Hogere schulden
Dan naar de cijfers zelf. De oorzaak van het groeiende kloof tussen de rijken en "het gewone volk" zijn de gedaalde huizenprijzen en de oplopende schulden, zo wordt gesteld. De gedaalde huizenprijzen treffen vooral de middengroepen hard, omdat de waarde van het huis een belangrijk deel van het vermogen vormt.
Theoretisch leidt dat inderdaad tot minder vermogen bij deze groep, maar is het feitelijk een probleem dat de prijzen zijn gedaald? Nieuwkomers op de huizenmarkt zien de betaalbaarheid sterk toenemen. Veel woningbezitters profiteren bovendien van lagere tarieven bij het vaststellen van een nieuwe renteperiode.
Van die lage rente zal nog wel even worden geprofiteerd nu de ECB vanmiddag verdere monetaire stimulering zal aankondigen. Dat hogere schulden de ongelijkheid vergroten, is opvallend.
Neutraal effect
Toenemende schulden kunnen ontstaan door meer investeringen (bijvoorbeeld in woningen), waardoor ook de bezittingen toenemen. Het totale effect is dan neutraal. Het is ook mogelijk dat meer schuld ontstaat door meer consumptie.
Dat leidt inderdaad tot minder vermogen. Maar dat is de keuze van elk individu: sparen of consumeren. Trouwens, ook zonder schuld leidt consumeren ten koste van vermogen (uiteraard) tot minder vermogen.
Als de geschokte van Bavel meent dat het afnemende vermogen ten behoeve van consumptie ontstaat doordat mensen te weinig besteedbaar inkomen hebben, moet hij daar zijn pijlen op richten. Waarbij ik aanteken dat juist als het om inkomen gaat, Nederland voorop loopt in de gelijke verdeling daarvan.
Risico loont
De toegenomen vermogensongelijkheid is naar mijn idee eenvoudig te verklaren. Het heeft voor een belangrijk deel te maken met het feit dat grotere vermogens met meer risico worden belegd. De afgelopen jaren heeft het aangaan van risico fors geloond.
Dat zal niet altijd zo blijven. Er komt zeker een periode waarin fors negatieve rendementen te boventoon voeren. Dan zal de Volkskrant melden dat de vermogensongelijkheid is afgenomen.
Van Bavel zijn gemoed zal dan aanzienlijk verbeteren, zelfs als hij de Postcodehoofdprijs weer aan zijn wijk voorbij ziet gaan.