Een tijdje geleden (februari) had ik een weddenschap met Arend Jan Kamp dat de AEX zou crashen (naar niveau 320, vanaf niveau 397 ) en dat dit zou gebeuren voor 1 juli 2014. De crash kwam niet en ik ben Arend Jan dan ook een lunch verschuldigd.
Belangrijker is natuurlijk of de redenen voor een crash nog steeds aanwezig zijn of niet en de les waarom de crash nog niet heeft plaatsgevonden.
Redenen voor de crash
De crisis van 2008 werd voor een groot deel veroorzaakt/versterkt door schuld. Sinds de paniek in de Verenigde Staten uitbrak door slechte (verpakte) hypotheekleningen, zijn we van schuldencrisis (slechte uitstaande schulden) in kredietcrisis (verschaffing van krediet droogde op) naar schuldencrisis gegaan (door krediet tekort steeg het aantal slechte uitstaande leningen) en zo verder.
Is dit probleem nu opgelost?
Met de laatste maatregelen van de ECB (NIRP: Negative Interest Rate Policy), probeert zij de banken min of meer te forceren geld uit te lenen, om zodoende de negatieve spiraal te doorbreken. Maar of dit zal werken is allerminst zeker.
De bedrijven en particulieren die desperaat krediet zoeken, zijn nou net degenen waar de bank niet aan wil lenen (te hoog risico). De gezonde bedrijven zien op hun beurt een zwakke economie en weigeren dus investeringen te maken (ze willen geen krediet).
De bedrijven die dat wel doen, gebruiken het krediet vaak om aandeleninkoop of acquisities te doen.
Asset inflation
Wat echter wel is gelukt, is het opkrikken van de waarde van bepaalde bezittingen. Zo zijn in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk al weer nieuwe huizenbubbels ontstaan, heeft het ECB-beleid ook tot lagere rentes op PIIGS-staatsobligaties geleid, zijn aandelen in waarde gestegen, is de toename van slechte leningen gestopt door de lagere rente (en andere maatregelen zoals looptijdverlenging), en zo verder.
Dit heeft de bankbalansen natuurlijk goed gedaan.
Uitstel of afstel?
De vraag is alleen of dit een tijdelijk fenomeen is. Immers, door de lage rentes is de schuldenlast alleen maar toegenomen (zo heeft Griekenland nu een hogere schuldenlast dan tijdens de eerste bail-out). De margeschuld staat nu op een all time high (met geleend geld aandelen, obligaties en zo verder kopen).
De banken zijn niet kleiner maar juist groter geworden. Het (systeem)risico is dus juist omhoog gegaan en nu verder geconcentreerd dan voor de crisis!
Zelfs de ultra gezaghebbende BIS (Bank of International Settlements; zeg maar de centrale bank der centrale banken) waarschuwt dat de crisis plotseling en hard weer kan toeslaan. De Bank of Engeland waarschuwt voor bubbels in de Engelse woningmarkt en stelt hogere rentes in het vooruitzicht.
Uiteindelijk weet zelfs een leek dat je een schuldencrisis niet kan oplossen met meer schulden. Waar meer schulden echter wel voor zorgen is meer tijd. Deze tijd wordt duur ingekocht, maar helaas niet of nauwelijks aangewend om de echte kernproblemen aan te pakken.
Enter politics
Zo heeft de politiek, hoofdschuldige aan de crisis, nog bedroevend weinig gedaan. Politici kan het nodige worden aangerekend, zoals ik al heb beschreven in:
Hebben zij structureel iets opgelost? Nee. Ze hebben echter wel wat nieuwe konijnen uit de hoed weten te toveren; iets wat ik niet had verwacht. Zo liggen Duitsland en Frankrijk enorm met elkaar in de clinch, maar tot dusverre, weten ze te voorkomen dat de boot omslaat.
Zijn de ruzies dan voorbij? Nee, maar één van de lessen die ik heb getrokken is dat politici verder gaan dan je in eerste en zelfs tweede instantie zou denken. Dit is ook te zien bij de ECB.
Waar de ECB gemodelleerd is op de Duitse Bundesbank, heeft er een putsch plaatsgevonden toen de Italiaan Mario Draghi aan het roer kwam te staan. Het is echter niet bij deze knoflookrevolutie gebleven, want recent is zelfs Weidmann van de Bundesbank overstag gegaan inzake het mandaat van de ECB; iets wat ik niet verwacht had.
Dun laagje chroom
Zelfs positieve maatregelen, zoals het terughalen van de Duitse goudreserves uit de Verenigde Staten, zijn nu onverwacht herroepen. Om een quote van de econoom Keynes (niet bepaald mijn favoriete econoom) aan te halen: "the market can remain irrational longer than you can remain solvent".
Een waarheid als een koe. Dat alle problemen eigenlijk alleen maar groter zijn geworden maakt nu blijkbaar niets uit. Zoals bezongen door Het Goede Doel wat betreft vriendschap, hebben de centrale banken en politici een dun laagje chroom over een enorm pakket schroot weten te aan te brengen.
Wanneer dit laagje verdwijnt, is dus de vraag.
Kortom, ik blijf bij de onhoudbaarheid van de huidige situatie, maar de timing blijft het moeilijkst. Ik zal dus doorgaan met het sporadisch kopen van kortlopende far out of the money puts, maar zal wel met lagere bedragen moeten gaan werken om de onzekerheid wat betreft timing het hoofd te kunnen bieden.
Gelukkig hou ik er in ieder geval een leuke lunch met Arend Jan aan over.