Een van de leukste verkiezingsdebatten van deze maand vond gisteravond plaats in het WTC in Amsterdam. Zonder Samsom, zonder Rutte, zonder Pechtold en zonder Wilders. Holland Financial Centre en Nu.nl hadden niet de lijsttrekkers, maar de financieel specialisten van de grote (en iets minder grote) partijen uitgenodigd en dat leverde een opvallend inhoudelijk debat op met een verfrissend gebrek aan ingestudeerde oneliners.
Het is wel een tikje verontrustend dat de specialisten op veruit het belangrijkste verkiezingsthema – it’s the economy, stupid – over het algemeen volstrekt onbekend zijn bij de gemiddelde kiezer. Alleen de gezworen tegenpolen Wouter Koolmees (D66) en Tony van Dijck (PVV) hebben een gezicht dat een trouwe Nieuwsuur-kijker nog wel enigszins bekend zal voorkomen, maar namen als Eddy van Hijum (CDA), Arnold Merkies (SP) en Mark Harbers (VVD) kunnen waarschijnlijk rekenen op een spontane naamsbekendheid van rond de nul procent.
Transparantie is niet genoeg
Is transparantie over risico’s een voldoende voorwaarde voor een bank om producten te mogen aanbieden? Nee, vond een meerderheid van het gezelschap. Transparantie is wel een noodzakelijke voorwaarde, maar dat maakt nog niet ieder product geschikt om op de markt te brengen. “Zo’n 12% van de Nederlanders is financieel onderlegd,” zegt kamerlid Henk Nijboer van de PvdA. “De rest weet echt niet hoe hypotheken en andere financiële producten werken.”
“Zelfs mensen die het wel zouden moeten weten laten zich complexe producten verkopen die ze achteraf niet bleken te snappen, zoals bij de woningbouwcoöperaties is gebleken.” Groen Links-kamerlid Jesse Klaver illustreert het met een persoonlijk verhaal: “Ik heb net al mijn rekeningen bij de Rabo opgezegd. Ik was er klaar mee. Ik vroeg een hypotheekofferte aan en vertelde daar duidelijk bij dat ik een annuïteitenhypotheek wilde en aan het eind van de looptijd alles helemaal afgelost wilde hebben.”
“Vervolgens kreeg ik een heel verhaal over zorgplicht en dat een spaarhypotheek toch verstandiger was, met hetzelfde resultaat. Toen ben ik thuis eens uitgebreid gaan zitten rekenen en bleek ik dus aan het eind van de looptijd alsnog met een restschuld van een ton te zitten. En zo worden er nog iedere dag huizenkopers op dezelfde manier behandeld.”
"Nepkapitalisten!"
De vraag is wie is er uiteindelijk verantwoordelijk is voor de afweging tussen wat een klant nodig heeft en de mate van complexiteit en risico die daarbij hoort. Koolmees van D66 betoogt dat je klanten en banken niet in verleiding moet brengen. Zolang alle subsidieregelingen en aftrekposten nog steeds hoge hypotheken stimuleren en aflossing ontmoedigen, zullen banken dat blijven aanbieden en klanten dat blijven afnemen.
Hij pleit voor een “fiscale-kerstboom-aftuigprogramma”, waardoor ongewenste opstapeling van schulden vanzelf minder aantrekkelijk wordt. Toch denken collega’s daar anders over. Harbers wijst met enige nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van consumenten, maar vindt ook dat de AFM meer bevoegdheden moet krijgen. Van Hijum vindt ook de banken niet zonder blaam: “de complexiteit van producten is wel degelijk een verantwoordelijkheid van de financiële sector.”
Van Dijck weet het zeker: de banken zijn de hoofdschuldige. “Toen het geld tegen de plinten klotste was het recept: allemaal aflossingsvrij.” En zo krijgen de aanwezige bankiers – ruim een derde van de zaal – nog wel vaker de volle laag. “Nepkapitalisten,” noemt Jesse Klaver ze. “Echte kapitalisten, ondernemers, nemen risico’s en als het mis gaat dan bloeden ze daarvoor. Bankiers nemen risico’s en als het misgaat worden ze toch wel gered.”