De kredietcrisis en de Europese schuldencrisis worden door velen gezien als symbolisch voor het verval van het kapitalisme. Het liberale marktdenken ontspoorde door hebzucht, graaiende bankiers, tekortschietend toezicht en algeheel moreel verval. De huizenmarkt stortte in, beleggers verloren hun spaargeld op de beurs, massawerkloosheid en een dreigende geldontwaarding droegen bij aan een afnemend vertrouwen van de burgers in het economische en politieke systeem. En de spreekwoordelijke kleine man is zoals altijd weer de sigaar.
Schumpeter
Het einde van het kapitalisme? Niets is minder waar. Deze crisis is niet alleen een essentieel onderdeel van het kapitalisme maar zelfs een noodzakelijk fundament voor een nieuwe economische bloeiperiode. Voor een nadere verklaring gaan we te rade bij de vermaarde Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter (1883-1950).
Schumpeter werd beschouwd als een belangrijke tegenhanger van John Maynard Keynes en werd beroemd vanwege zijn uitwerking van de theorie van de creatieve destructie. Creatieve destructie is een proces van voortdurende innovatie waarbij succesvolle nieuwe technologieën de oude vernietigen. Deze technologische innovatie is de echte bron van economische groei. Groei die niet afhankelijk is van overheidsingrijpen maar van vindingrijke ondernemers.
Voortdurend proces
Door innovatie ontstaan succesvolle nieuwe bedrijven die de winst en het marktaandeel van de op achterhaalde technologieën gebaseerde gevestigde orde bedreigt. In een voortdurend proces van opkomst en ondergang worden oude bedrijven vernietigd door nieuwe. Zo waren er van de 500 bedrijven uit de S&P 500 uit 1957 veertig jaar later nog maar 74 over. En zo is General Electric het enige bedrijf uit de oorspronkelijke Dow Jones van 1896 dat nog steeds deel uitmaakt van deze index.
Een economische crisis is niets anders dan een periode waarin de gevestigde orde uitgegroeid is geraakt en plaatsmaakt voor nieuwe snelgroeiende bedrijven. De ermee gepaard gaande neerwaartse economische cyclus is de prijs die betaald moet worden voor de stijging van de levensstandaard die het kapitalisme op lange termijn kan realiseren.
Lost generation
Een voorbeeld hiervan was de economische crisis van eind jaren '70 en begin jaren '80. Een periode van massawerkloosheid, dalende beurskoersen, hoge rentes en een volledige afwezigheid van vertrouwen in de toekomst. De toenmalige schoolgaande jeugd werd gezien als de "lost generation". Het viel echter erg mee.
De vele werklozen van wie gezegd werd dat ze nooit meer aan het werk zouden geraken, bleken jaren later als sneeuw voor de zon uit de bestanden van de sociale dienst verdwenen. De crisis was niets anders dan een grootschalige omschakeling van een geïndustrialiseerde naar een dienstverlenende economie.
In Nederland verdwenen de textiel en de scheepsbouw grotendeels naar lage lonenlanden. De basis was gelegd voor een nieuwe economische bloeiperiode die tot ver na de eeuwwisseling zou duren. In de grafiek kunt u zien dat de beurs in de periode van 1966 tot 1982 consolideerde om vervolgens weer aan een enorme groeispurt te beginnen.
Klik op de grafiek voor een grotere versie.
Creatieve destructie
In de huidige crisis vindt wederom grootschalige creatieve destructie plaats. Deze keer niet in de industrie maar in de financiële sector en in het vastgoed. Prijzen waren tot stratosferische hoogten gestegen, banken werden onthutsend zwak geleid en het vertrouwen in het financiële stelsel bleek gebaseerd op drijfzand.
De tijd was rijp voor een Schumpeteriaanse creatieve destructie. Op de puinhopen van deze crisis zullen nieuwe innovatieve bedrijven ontstaan die bijdragen aan een nieuwe economische bloeiperiode. Over enkele jaren zullen we weten wie de Googles en Apples van de financiële wereld zullen worden.
Het probleem volgens Schumpeter is echter dat politici de fout maken - uit angst voor hun kiezers - om de economie en noodlijdende bedrijven te steunen met belastinggeld. Geld dat ze moeten lenen van banken die het uiteindelijk weer moeten lenen van spaarders.
Keynesiaanse leest
Hiermee onttrekt de overheid geld aan de economie dat eigenlijk gebruikt moet worden om nieuwe bedrijvigheid te financieren. In dit proces houden de centrale banken de rente kunstmatig laag zodat het voor spaarders onaantrekkelijk wordt om te sparen. Overheden baseren hun beleid volledig op Keynesiaanse leest. Schumpeter wijst dit volledig af.
Met dit verkeerde medicijn vertragen overheden het genezingsproces. Hoe begrijpelijk hun interventies ook zijn. De overheid zou zich beter kunnen richten op haar kerntaken: het faciliteren van innovatie. Het bevorderen van goed onderwijs, een degelijk juridisch systeem, goede zorg en veiligheid voor de burgers.
Opschoning systeem
Dan kunnen de schulden worden afbetaald en de belastingen worden verlaagd. Zo bezien vertraagt de overheid met zijn interventies het herstel in plaats van dat het ze bevordert. Maar zelfs een falende overheid kan niet verhinderen dat ook deze crisis een noodzakelijk proces is binnen het evoluerende kapitalisme. Het schoont het systeem op van onproductieve bezigheden en legt het fundament voor een nieuwe bloeiperiode. De crisis is de prijs die we daar voor moeten betalen.