Decennia hebben de Britten en EU gewerkt aan hun relatie. Soms soepel, meestal was het trekken en duwen. Op 23 juni 2016 hakten de Britten de knoop door: ze wilden alleen verder, want de EU was te verstikkend.
We just have to face it
This time we're through
Breaking up is never easy, I know
But I have to go
Knowing me, knowing you
It's the best I can do
ABBA – Knowing me, knowing you
De meest fanatieke Brexiteers brachten het alsof het dumpen van de EU en nieuwe partners vinden een eitje zou zijn à la TLC: Erase, replace, embrace, new face.
Niet zo makkelijk
Zo gemakkelijk ging en gaat het dus niet. Londen en Brussel zijn verwikkeld in een ingewikkelde echtscheidingsprocedure. Na hangen en wurgen lijkt een akkoord in zicht, maar dat is slechts de eerste van twee benodigde overeenkomsten: na de uittredingsovereenkomst is een deal nodig over de toekomstige relatie.
Voor die eerste moeten deze week de puntjes op de i worden gezet om zeker te stellen dat Europese leiders bij een ingelaste top half november hun handtekeningen onder een Withdrawal Agreement kunnen zetten.
Op 29 maart 2019 zou het VK dan officieel de EU verlaten en een overgangsperiode ingaan tot eind 2020. Tijdens die transitiefase moet dan overeenstemming bereikt worden over de definitieve omgang met de EU vanaf 1 januari 2021.
Vechtscheiding?
Inmiddels zijn Londen en Brussel het voor 90% eens over de echtsscheidingspapieren. Een hoofdpijndossier blijft de gemoederen echter verhitten: de toekomstige grens tussen EU-lidstaat Ierland en het Britse Noord-Ierland.
Zowel de EU als Londen wil geen harde grens tussen die twee, maar ze verschillen van mening over de manier waarop dat bereikt moet worden. De EU zou het liefst Noord-Ierland in de douane-unie houden zonder harde grens met controleposten en heffingen tussen Noord-Ierland en Ierland. Voor Britten zou dit een (veel te) hard gelag zijn, omdat dan een deel van het VK toch zou blijven vallen onder EU-regels.
Extra complicatie is dat premier Mays minderheidsregering leunt op de Democratic Unionist Party (DUP) van Arlene Foster. Deze is fel gekant tegen iedere beweging die de schijn wekt dat Noord-Ierland wordt losgeweekt van het VK.
De EU heeft een zogenaamde backstop voorgesteld, waarbij Noord-Ierland tijdelijk onderdeel blijft van de gemeenschappelijke markt tot overeenstemming is bereikt over de permanente verhoudingen. Een backstop klinkt leuk, maar beide blokken hebben nog geen vorm gevonden die wederzijds acceptabel is.
Fudge deal
Toch wijzen de meeste tekenen nu op een fudge deal waarbij Noord-Ierland halfbakken deel blijft uitmaken van de douane-unie, waarbij dan gesproken wordt over een tijdelijke situatie die opgelost wordt als de techniek voorhanden is om controles uit te oefenen zonder dat het fysieke obstakels oplevert.
Zo’n periode kan dan voor onbepaalde, hele lange tijd aangehouden worden. Hierbij is Noorwegen een mooi voorbeeld. Een akkoord tussen de Noren en de EU in 1994 zou in eerste instantie een tijdelijke oplossing zijn, maar we zijn inmiddels al 25 jaar verder en nog steeds is de tijdelijke oplossing van kracht.
Na het uittredingsakkoord begint pas het echt zware onderhandelingswerk over de Future Agreement: de toekomstige handels- en andere relaties met de EU.
Er zijn vier opties die allemaal weerstand oproepen bij een of meer partijen:
- Mays eigen Chequers-plan: voor vrijhandel met de EU voor goederen en het vasthouden aan veel EU-regels, maar zonder vrij verkeer van diensten en personen.
- Het Noorwegen-model: onderdeel van de European Economic Area (EEA), zodat handel zonder problemen kan doorgaan. Voor verreweg de meeste Brexiteers gaat dit veel te ver, omdat de Britten dan regels van de EU moeten slikken zonder dat ze zelf veel invloed hebben.
- De Canada-weg: een akkoord zoals de EU dat onlangs met Canada sloot, maar dan een plus plus plus variant, in de woorden van voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk. Een dergelijke optie zou leiden tot een soort van harde grens tussen Noord-Ierland en de rest van het VK.
- Blind Brexit: een akkoord op hoofdlijnen met hoogdravende, zeer ambitieuze verklaringen maar met veel expres vaag gehouden intenties voor de definitieve betrekkingen tussen Brussel en Londen.
Geen soepele ontsnapping
Ik zou mijn geld - voorzichtig en een niet al te grote stapel - zetten op de vierde variant. Ook omdat in tegenstelling tot de Withdrawal Agreement waarschijnlijk alle 27 nationale EU-parlementen en mogelijk zelfs een aantal regionale parlementen moeten instemmen met een akkoord. Dan helpt het om de afspraken vaag te houden, zodat iedereen in eigen land zijn eigen invulling van die afspraken kan verkopen.
Er zal zeker opluchting zijn als Londen en Brussel een fudge deal sluiten. Maar hiervan gaan markten ook al grotendeels uit. Het opwaarts potentieel op het pond en Britse aandelen is vanuit deze hoek bezien dan ook beperkt. Het risicopotentieel naar beneden daarentegen is een stuk groter, omdat een harde Brexit nog altijd wordt gezien als onwaarschijnlijk.
Een ding is zeker: de clean escape zoals door de Bright Eyes bezongen is niet meer mogelijk:
I just want to make a clean escape
I'm leaving but I don't know where to
I know I'm leaving but I don't know where to