Walking through town is quite scary
It's not very sensible either
I predict a riot
I predict a riot
De Kaiser Chiefs hadden in 2005 een hit met dit nummer over een avondje uit in Leeds. Maar de tekst vat ook de hedendaagse wereldpolitiek. Velen zijn in de ban geraakt van populisme, nationalisme, unilateralisme, isolationisme en andere zorgelijke isms.
Opgestookt door onophoudelijke polariserende tirades op sociale media en constante aandacht van de media voor negatieve gebeurtenissen en ontwikkelingen; nog altijd is het adagium goed nieuws is geen nieuws overheersend.
Ook al heeft de wereldbevolking het als geheel nog nooit zo goed gehad – mensen zijn rijker, gezonder en beter opgeleid dan ooit – de wereld lijkt steeds angstaanjagender voor grote delen van de bevolking.
Voor menigeen voelt een naar binnen gekeerde beweging beter dan een open houding in een wereld van minder waarheid, minder Westen, minder orde en maximale onzekerheid.
Noodzakelijke giftige cocktail?
Velen hebben het gevoel dat maatschappelijke spelregels niet meer wederzijds voordelig zijn voor de elite en de rest. En nog erger: dat de gevestigde orde zich niet aan de regels hoeft te houden en dat de gewone man het nakijken heeft als hij zich aan de regels houdt.
Een giftige cocktail van afgunst, vernedering en machteloosheid kenmerkt de emotie van veel kiezers. Zij hebben deels een punt. Of zoals geschiedenisprofessor Michael Kazin schreef over Amerika:
“Populism has had an unruly past. … But Americans have found no more powerful way to demand that their political elites live up to the ideals of equal opportunity and democratic rule to which they pay lip service during campaign seasons. Populism can be dangerous, but it may also be necessary.”
Misschien is zo’n noodzakelijk moment bereikt. Politieke partijen worden door kiezers gezien als één-pot-nat. De complicaties van vrijhandel en open grenzen zijn lange tijd veronachtzaamd.
Nationale politici leken veelal machteloos in een tijd waarin nationale overheden macht overdroegen aan internationale instituties en waarin democratisch verkozen vertegenwoordigers overvleugeld werden door niet-gekozen machthebbers zoals centrale bankiers en multinationals.
Bovendien werden en worden tekortkomingen van politici almaar groter, vaker en duidelijker voor het voetlicht gebracht door de alom aanwezige (sociale) media.
Pijnlijker dan de kwaal?
Het wakker schudden van de gevestigde orde kan dus wel eens bittere noodzaak zijn. De grote vraag is of dit doorslaat naar onnodig en gevaarlijk pijnigen. Het populisme van Trump en Le Pen is namelijk niet alleen gericht tegen de politieke en soms corporate elites.
Zij gebruiken daarbij ook een zeer beperkte (impliciete) definitie van wie tot “het volk” behoort. Gematigde krachten zoeken zenuwachtig naar een antwoord op illiberaal democratisch populisme (dat op diverse plekken doorslaat naar illiberaal autoritarisme).
Dat antwoord lijkt nog niet direct voorhanden nu het politieke, sociale en medialandschap ruim baan biedt aan populisme. Pessimisten zullen zich kunnen vinden in de woorden die Leonard Cohen schreef:
Things are going to slide in all directions
Won't be nothing
Nothing you can measure anymore
The blizzard, the blizzard of the world
Has crossed the threshold
Klaagzang
De wereld is inderdaad hard aan het schuiven, maar de politieke storm is nog niet sterk genoeg om de Nederlandse, Franse en Duitse huizen omver te blazen.
- De PVV voldeed niet aan de hoge verwachtingen (angsten).
- Marine Le Pen wordt waarschijnlijk geen Franse president.
- En of nu Angela Merkel of Martin Schulz de Duitse verkiezingen wint, Duitsland blijft een pro-Europees beleid voeren.
Tegelijkertijd kan juist dit de onvrede vergroten als kiezers het idee krijgen dat politici verkiezingsuitslagen beschouwen als teken dat ze toch min of meer op de oude voet verder kunnen.
Vooralsnog is het bij rellen van de Kaiser Chiefs gebleven, maar als de gevestigde orde niet serieus werk maakt van de klaagzang van het volk komen Cohens doemoverladen songteksten dichterbij:
There'll be the breaking of the ancient western code
Your private life will suddenly explode
There'll be phantoms, there'll be fires on the road
Financiële markten hebben nog niet veel boodschap aan deze waarschuwingen. Ze wierpen politieke risico’s steeds sneller achteloos aan de kant.
- Na vier dagen waren aandelenbeurzen hersteld van de Brexit-klap.
- Trumps victorie was na vier uur verwerkt.
- Markten waren na vier minuten de negatieve uitslag van het Italiaanse referendum te boven.
Het is slechts een kwestie van tijd voordat pijnlijk duidelijk wordt dat markten hun handen overspelen.