Het nieuwe jaar begint met veel onrust op de financiële markten. Het risk off-gedrag van de meeste financiële markten wordt mede ingegeven door (geo)politieke ontwikkelingen. In China gaat het niet goed, maar vergeet het Midden-Oosten niet.
Zorgen worden aangewakkerd door oplopende spanningen tussen de grote rivalen in het Midden-Oosten: het sjiitische Iran en Soennitische Saoedi-Arabië. Deze twee grootmachten vechten diverse proxy wars uit in onder andere Syrië en Jemen en de vrees is dat deze conflicten verergeren (waarbij ook Europa de prijs betaalt via de toestroom van nog veel meer vluchtelingen).
Riyad lijkt zenuwachtiger te worden nu het afgelopen weekend tientallen mensen – waaronder een prominente Sjiitische voorman – heeft geëxecuteerd en de diplomatieke betrekkingen met Iran in de ijskast heeft gezet na aanvallen op de Saoedische ambassade in Teheran.
Haantjesgedrag
De massaexecutie kan gezien worden als signaal naar potentiële onruststokers in het binnenland, maar ook zeker als boodschap aan Iran: waag het niet onze sjiitische bevolking op te stoken en om ons dwars te zitten in de regio.
Dit haantjesgedrag is zeker niet nieuw, maar intensifieert wel langzaam maar zeker. Bovendien gaat dit machtsspel gepaard met steeds meer militaire armslag: Saoedi-Arabië is inmiddels de grootste wapenimporteur ter wereld. Ook andere landen in de regio pompen steeds meer geld in defensie.
Die combinatie van groeiende legers en chaos en conflicten alom waarbij ook nog eens Amerika en Rusland (indirect) betrokken zijn, stemt zorgelijk. Daarbij komt dat de zeer lage olieprijs de Saoediërs, Iraniërs en andere regionale machthebbers er ook niet geruster op maakt.
Niet erg stabiel
Zo kampt Saoedi-Arabië met enorme begrotingstekorten vanwege de aanhoudend lage energieprijzen (75 tot 90% van de overheidsinkomsten zijn afkomstig uit olieverkopen) en de vele miljarden die in defensie en veiligheid en in sociaaleconomische programma’s worden gestoken om de bevolking tevreden te houden.
We moeten daarbij niet vergeten dat het koninkrijk een zeer jonge bevolking heeft met zeer hoge werkloosheid onder jongeren. Dit komt de stabiliteit niet ten goede.
Toch moeten we de zorgen van de markten over de regio in perspectief plaatsen: de proxy wars tussen de regionale grootmachten zijn al lange tijd aan de gang en er is nu niet opeens een enorme verslechtering zichtbaar.
Babystapjes
We zien zelfs wat voorzichtige lichtpuntjes: diplomatieke babystapjes vooruit in Syrië en Libie en IS dat in de verdediging is gedrongen in Irak. Dit zal allemaal niet voldoende zijn om stabiliteit terug te brengen in het Midden-Oosten, maar een zeer snelle verslechtering van de situatie lijkt ook niet in het (kruit)vat te zitten. Althans niet op de korte termijn.
Mocht de situatie in de regio toch verder verslechteren, dan kan de olieprijs oplopen, ondanks overcapaciteit in de markt. Maar de onrust op de markten komt natuurlijk niet uitsluitend voort uit politieke zorgen, in tegendeel.
Wat de economische kant betreft, zagen we tot begin december dat de markten bevreesd waren dat de Fed de rente te snel en veel zou verhogen met allerlei bijkomende negatieve gevolgen waaronder problemen in de opkomende landen met hoge dollarschulden.
Grotere dollarschulden
Die zorgen over een te sterk verkrappende Fed verdwenen afgelopen maand weer wat naar de achtergrond, maar zijn weer terug nu de werkgelegenheid rap blijft toenemen, de consument positief gestemd is en meer opwaartse druk op de lonen in aantocht lijkt.
Als de Fed dus toch sneller en meer verkrapt dan eerst gedacht krijgen de opkomende landen met grote dollarschulden het moeilijk: die schulden gaan zwaarder wegen vanwege de sterke dollar en bovendien moet meer rente betaald worden over deze schulden.
Over opkomende landen gesproken, de gigant onder deze landen – China – baart steeds zorgen en recente slechte economische cijfers uit China vormen dan ook een van de belangrijkste drijvers achter de negatieve stemming op veel markten.
Te sterke munt
Steeds meer analisten raken ervan overtuigd dat de Chinese economie het slechter doet dan de officiële cijfers aangeven. De economie mag dan monetair en fiscaal gestimuleerd worden, daar staat tegenover dat de schulden zeer groot zijn en zwaarder beginnen te wegen.
China kan dan ook wel eens geen andere uitweg zien dan devaluatie van de yuan. Zolang de yuan namelijk vrij vast aan de dollar gekoppeld blijft, versterkt de Chinese munt te veel ten opzichte van andere valuta dan de dollar. De Chinese economie kan een dergelijke sterke munt nu niet dragen.
Een verzwakking van de Chinese munt betekent echter ook dat de handelspositie van de overige (opkomende) landen in gevaar komt, waardoor die landen zich gedwongen zien tot het het verzwakken van hun eigen munten. Als dit doorzet ontstaat weer vrees voor currency wars.
In deze situatie krimpen valutareserves eerder dan dat ze groeien. Aangezien die grotendeels in obligaties en aandelen belegd zijn, zal het aanbod van assets uit deze hoek toenemen, met extra neerwaartse druk op de koersen tot gevolg.
Eerder omlaag
Door de geopolitieke en economische onzekerheid verwachten we een risk off-sfeer op de financiële markten, waardoor de aandelenkoersen eerder dalen dan stijgen.
Ook zien we beleggers meer geld uit de opkomende landen halen, waardoor de munten van deze landen voorlopig onder neerwaartse druk zullen staan. In dit klimaat verwachten we ook te weinig uitstroom van kapitaal uit Europa om het overschot op de Europese lopende rekening te overtreffen.
Tegelijkertijd wordt de dollar iets zwakker als gevolg van minder dreiging van renteverhoging door de Fed. De euro-dollarkoers zien we daarom de komende tijd eerder stijgen dan dalen.
De goudprijs zal enerzijds omlaag gedrukt worden door de angst voor rentestijging in de Verenigde Staten en een sterkere dollar ten opzicht van de munten van de opkomende landen, maar zien we anderzijds geholpen worden door toenemende onrust. Dit laatste zou wel eens het zwaarst kunnen wegen?
Eddy Markus is mede-auteur van dit artikel. Markus is eigenaar en hoofdeconoom van Interest & Currency Consultants en ECR Research.