In mijn gedachte heeft de belegger uiteindelijk maar één finaal doel: het behalen van rendement. Dat streven is echter niet conform de huidige tijdsgeest. Het rendementsdenken staat in een kwaad daglicht.
Studenten willen gewoon studeren in de vakken waar ze zin in hebben. De afweging of de maatschappij behoefte heeft aan weer een nieuwe stroom cultureel antropologen of ontwikkelingssociologen is niet van belang. De eigen ontwikkeling (is dat ook de Dikke-Ik-mentaliteit?) is van groter belang.
In de financiële wereld is het rendemenstdenken eveneens op zijn retour. Neem staatsobligaties. Hoewel de rente de laatste tijd iets wat opliep, is het rendement nog altijd niet ver van de 0% verwijderd. Kortlopende leningen renderen zelfs negatief.
Vrijwillige belastingheffing
Beleggers in staatsobligaties lijken er voor te kiezen vrijwillig hun liquiditeiten voor langere tijd af te staan, zonder dat daar enige financiële vergoeding tegenover staat. Hier is sprake van een soort vrijwillige belastingheffing. Interessant, want het gaat tegen alle economische theorieën in.
Belastingheffing is juist verplichtend omdat niemand bereid zou zijn zonder directe tegenprestatie geld aan de overheid te fourneren. De werkelijkheid met betrekking tot het "vrijwillig" beleggen in staatsobligaties is natuurlijk anders.
Er zijn veel partijen, waaronder pensioenfondsen, die op grond van strakke regelgeving niet anders kúnnen dan rendementsvrij schuldpapier in de boeken op te nemen.
Beperkte schade
De verplichte deelnemer aan het pensioenfonds (als ex-ambtenaar in mijn geval het ABP) kan dan weer niet anders dan lijdzaam toezien dat "vrijwillig" weer een nulcoupon-obligatie wordt gekocht met een aankoopkoers niet ver van de afloskoers.
Gelukkig dat de aandelenmarkten zo goed hebben gepresteerd, zodat de rendementsschade tot nu toe nog enigszins is meegevallen. De vraag is of dit zo blijft. De financiële wereld heeft een nieuw speeltje gevonden, en pensioenfondsen zijn er als de kippen bij dat te omarmen.
Zoals ze dat eerder deden met hedgefunds en private equity. Niet altijd met evenveel succes, en in ieder geval tegen hoge kosten. Nu is er echter een vorm van beleggen waar de pensioenfondsen goed mee voor de dag kunnen komen. Bovendien lijkt het goed te passen in het rendementsloze tijdperk: impact beleggen.
Maatschappelijke bijdrage
Impact beleggen is een variant op het al weer achterhaalde duurzame beleggen. Bij duurzaam beleggen is het van belang dat investeringen geen schade toebrengen aan bijvoorbeeld natuur of milieu, dat de wapenindustrie doorgaans wordt uitgesloten en dat werknemers niet worden uitgebuit.
Impact beleggen gaat een stap verder. Naast al de duurzame criteria is het ook van belang dat de investering, naast financieel rendement, een werkelijke maatschappelijke bijdrage levert. Er moeten meetbare resultaten zijn, bijvoorbeeld dat de natuur door de investering beter af is.
Dat komt in de buurt van wat in de economie (positieve) externe effecten worden genoemd, die optreden als bijeffect van economisch handelen maar niet kunnen worden geprijsd. Daarom is een belangrijke rol voor de overheid weggelegd om deze positieve en negatieve externe effecten in goede banen te leiden.
Betere bijdrage
Maar nu lijken via de (financiële) markten de positieve effecten geadresseerd te kunnen worden, omdat beleggers het principe van impact beleggen omarmen. Op zichzelf heb ik geen probleem met deze in beleggingshype in wording.
Integendeel, ik geloof dat deze vorm van beleggen een betere bijdrage aan economische en maatschappelijke ontwikkeling kan leveren dan de vaak desastreuze ontwikkelingshulp. Hoewel we de effecten van impact beleggen ook weer niet moeten overschatten.
De Westerse wereld heeft zijn enorme welvaart toch ook niet te danken aan allerlei (kleinschalige) ontwikkelingsprojecten? Een goed functionerende, vrije markt met een relatief integere en effectief regulerende overheid, zijn wat mij betreft de basis van echte welvaart.
Rol van pensioenfondsen
Maar goed, impact beleggen kan zeker een gunstige rol spelen. Mijn vrees is echter dat de pensioenfondsen zich op deze beleggingsstrategie storten. PGGM bijvoorbeeld besteedt veel aandacht aan dit fenomeen, en ook het ABP zal niet achterblijven.
Waarom ben ik huiverig voor de rol van de pensioenfondsen? Het is mogelijk dat impact beleggen, natuurlijk rekening houdend met het risico, een beter (financieel) rendementsperspectief heeft dan traditionele beleggingen.
Het spreekt vanzelf dat ik in dat geval een groot voorstander ben van participatie van "mijn" pensioenfonds in de impact-strategie. Maar dan niet omdat het om impact beleggen gaat, maar "gewoon" omdat het kennelijk tot een superieure opbrengst leidt.
Minder rendement?
Het is ook mogelijk dat er weinig risicorendementverschil zit tussen de twee beleggingsvormen. Ook dan kan ik mij de belangstelling voor impact beleggen voorstellen, zij het gematigd en passend binnen het gehele beleggingsbeleid van het pensioenfonds.
Maar het is ook mogelijk, en ik acht die kans het grootst, dat het financiële rendement van impact beleggen duidelijk lager is dan conventionele beleggingsmethoden. In dat geval wens ik niet dat mijn pensioenfonds aan deze beleggingsstrategie meedoet, omdat de maatschappelijke gevolgen zo gunstig zouden zijn.
Want opnieuw wordt dan aan deelnemers van pensioenfondsen en gepensioneerden gevraagd "vrijwillig" een financiële bijdrage te leveren aan in de ogen van het pensioenfonds gunstige maatschappelijk investeringen, die in feite politieke doelstellingen zijn.
Gedwongen winkelnering
Als er maatschappelijk effecten gestimuleerd moeten worden dient dat via de (democratisch gekozen) overheid plaats te vinden, dan wel op echt vrijwillige basis. Gedwongen winkelnering bij pensioenfondsen is al zeer onwenselijk. Dat geldt helemaal als de deelnemers via het fonds allerlei politiek-maatschappelijke doelstellingen verplicht moeten nastreven.