Eén van de meest interessante discussies in mijn studietijd was de vraag of wetenschap als subjectief dan wel objectief zou moeten worden beschouwd. Mijn opvatting was dat wetenschap objectief is, of in ieder geval behoort te zijn.
Dat standpunt is nog steeds mijn uitgangspunt, maar door de jaren heen moet ik toegeven dat subjectieve elementen niet te vermijden zijn. Dat geldt zeker als het om gedragswetenschappen als economie gaat.
Alleen al de keuze van de keuze welke onderwerpen te onderzoeken kan al met een subjectieve bias worden gedaan. De oplossing om de wetenschappelijke validiteit van het onderzoek door subjectieve elementen niet te ondermijnen, is transparantie.
Subjectiviteit is een keuze
Zolang maar duidelijk is gemaakt welke keuzes er zijn gemaakt, blijft de waarde van wetenschappelijk onderzoek behouden. Als het om informatieverstrekking gaat, is objectiviteit eveneens niet altijd mogelijk. Dat geldt natuurlijk zeker als het om marketing gaat.
In dit vakgebied is subjectiviteit veelal een bewuste keuze, waarbij moeite wordt gedaan de schijn op te houden dat het om objectieve informatie gaat. In veel gevallen wordt bewust gespeeld met de wijze waarop informatie wordt gepresenteerd, om zo het gedrag van de consument te beïnvloeden.
Denkt u maar aan de snoep- en snackbakken vlak bij de kassa. De supermarkt hoopt op uw impulsgedrag waardoor u bijna onnadenkend tot aankoop overgaat. Ook als het om financieel snoepgoed gaat, wordt getracht uw gedrag te beïnvloeden.
Gewenste richting
Dergelijk gedrag van aanbieders van (financiële) producten en diensten wordt nudging genoemd. Door informatie op een speciale manier aan te bieden, wordt de consument ongemerkt in de door de aanbieder gewenste richting geduwd.
De AFM heeft dit fenomeen ook gesignaleerd en zal zijn toezicht daar steeds meer op gaan richten. In een interview met het Financieele Dagblad gaf Femke de Vries, bestuurslid bij de toezichthouder, aan "met de financiële sector het gesprek aan te gaan over waar mensen een bepaalde richting op worden geduwd, en of dat wel de goede richting is".
Als voorbeeld wordt genoemd de standaardvinkjes bij keuzes (onder andere aflossingstermijn) die gemaakt worden bij het afsluiten van een lening. Die vinkjes staan vaak niet op de plaats waar het klantbelang het best mee is gediend, maar wel het belang van de aanbiedende partij.
Transparantie niet zaligmakend
De koerswijziging van AFM komt er op neer dat transparantie alleen niet meer zaligmakend is. Dat verrast niet, want De Vries gaf in haar oratie in mei 2016 als het volgende aan inzake transparantie:
Het woord transparantie suggereert dat informatie op een neutrale wijze wordt weergegeven. Dit lijkt in de praktijk een illusie. In elke vorm van bekendmaking van informatie zit inherent enige duiding door de manier waarop informatie bekend wordt gemaakt of door de selectie van de informatie. Duiding van de betekenis van de informatie is daarom onvermijdelijk en belangrijk.
Dat ging overigens over de discussie inzake transparantie bij de toezichthouder zelf. Hoe dan ook, de AFM beoordeelt niet alleen meer op transparantie, maar ook op sturing in de wijze waarop informatie wordt gepresenteerd. Naar mijn mening zet de AFM wederom een stap in de verkeerde richting.
De toezichthouder heeft nu al de neiging tot het verbieden van financiële producten die naar zijn oordeel niet in het klantbelang zijn. Nu de gedragswetenschappelijke invalshoek steeds meer nadruk krijgt, wordt steeds meer verantwoordelijkheid ontnomen van de consument en steeds meer gelegd bij de aanbieder.
Weldenkende participanten
De AFM geeft aan dat de bedoeling is dat mensen steeds beter nadenken over financiële beslissingen, bijvoorbeeld over het leengedrag. Mijns inziens wordt het tegendeel bereikt. De AFM wil steeds meer naar een situatie waarin de consument gedachteloos zijn beslissingen neemt.
Immers, het vinkje staat, door het nieuwe AFM-toezicht, altijd op de voor de consument juiste plaats. De financiële producten die worden aangeboden zijn AFM-proof dus, zo zal de gedachte worden, u kunt er zich geen buil aan vallen.
Ben ik dan voorstander van een jungle als het om aanbod en informatieversterking van financiële producten gaat? Integendeel, ik ben voor een financiële sector waarin zowel aanbieders als consumenten weldenkende, goed geïnformeerde participanten zijn.
Transparantie is de basis
Alleen dan ontstaat een gezonde evenwichtige verhouding, zonder een zich steeds paternalistischer opstellende toezichthouder die weet wat goed en niet goed voor ons is. Transparantie is de basis waar AFM zich op zou moeten (blijven) richten.
Als aanbieders van financiële producten en diensten op een onverantwoordelijke manier consumenten beïnvloeden, is er altijd de rechter die daar uitspraak over kan doen.
Maatregelen die een dergelijke rechtsgang makkelijker maken, en zwaardere sancties als aanbieders echt over de schreef zijn gegaan, zorgen ervoor dat aanbieders uit eigen belang voor goede informatie zullen zorgen.
Ik bewandel de weg naar een goed functionerende financiële markt liever op deze wijze dan en almaar met steeds meer (markt)macht uitdijende toezichthouders.