Het World Economic Forum presenteerde onlangs het Global Risks Rapport. Geopolitieke risico’s hebben zich stevig verankerd in de gevarenlijstjes. De vijf grootste risico’s zijn:
- grootschalige onvrijwillige migratie
- ineenstortende en (of) falende staten
- conflicten tussen staten
- werkloosheid
- falend nationaal bestuur
Deze vijf krachten grijpen op elkaar in, versterken elkaar en zullen dit jaar niet uit beeld verdwijnen.
Conflicten intensiveren
De conflicten in onder andere Syrië, Irak en Jemen worden voorlopig niet gesust, vanwege onder meer de aanwezigheid van vele uiteenlopende milities en facties die allemaal belang hebben bij het voortduren van oorlog.
Daarnaast zit een handvol grote spelers – onder andere Rusland, Saoedi-Arabië en Iran – te porren in brandhaarden. Daarbij komt dat Saoedi-Arabië vanwege de lage olieprijs en aanwakkerende Westerse kritiek onzekerder wordt.
Iran zal zich juist met meer zelfvertrouwen presenteren nu sancties deels teruggedraaid zijn, rivaal Saoedi-Arabië onder druk staat en Turkije ook niet lekker in zijn autoritaire vel zit. De lopende conflicten in het MONA (Midden-Oosten en Noord-Afrika) zullen door dit alles intensiveren.
Bovendien verslechtert de veiligheidssituatie in Afghanistan en Pakistan. In Aziatische wateren blijft het onrustig, met name door Chinese claims en counterclaims van anderen over exclusieve economische zones.
Kanonnen en bommen zullen niet meteen afgeschoten en geworpen worden, maar handelsconflicten, valutaoorlogen en cyberaanvallen zijn een reële mogelijkheid.
Problemenberg
Werkloosheid is in veel landen (nog) een groot probleem. Het ondermijnt de groei, zorgt voor sociale spanningen, leidt tot verlies van kwaliteiten van de beroepsbevolking en er wordt gesproken van verloren generaties door hoge jeugdwerkloosheid. Politici hebben geen antwoorden op deze problemenberg.
In Europa is die stuurloosheid duidelijk zichtbaar. Dit politieke falen vloeit voort uit (maar is ook mede oorzaak van) het braak liggen van het politieke midden: populistische bewegingen op de linker- en rechtervleugel doen het goed en trekken middenpartijen soms ook weg van het midden.
Er zijn geen politieke leiders die Europa op sleeptouw nemen om migratieproblematiek, terrorismedreiging en andere uitdagingen de baas te worden. Bondskanselier Merkel was tot voor kort de onbetwiste leider, maar zij ligt nu onder vuur.
Teleurstellende leiders
Falend nationaal bestuur is zeker niet voorbehouden aan Europa. Op ieder continent zijn leiders van grote economieën aan te wijzen die teleurstellen:
- Brazilië en Venezuela bevinden zich in diepe politieke crises.
- Poetin laat de Russische economie wegglijden.
- de twee grote beloftes van de afgelopen twee jaar (de leiders van Indonesië en India) stellen teleur.
- Afrika groeit nog altijd hard, maar een van de grootste economieën – Zuid-Afrika – wankelt onder wanbeleid.
- In Noord-Amerika worden bedrijven langzaam nerveus nu een verkiezingsaffiche in november van de rechts-populistische Trump aan Republikeinse zijde en de linkse populist Sanders aan Democratische zijde een reële mogelijkheid lijkt.
Een rondje mondiale politiek wijst op het nieuw (geo)politiek normaal. Politiek was jarenlang ondergeschoven kindje bij risicoanalyses, maar dat kan niet meer. Politiek en economie zijn teveel vervlochten. Geopolitiek is terug van nooit helemaal weggeweest.
Politieke belang
Dat belang van de politiek komt ook mede omdat niet-westerse, vaak autoritaire staten een steeds grotere rol spelen. Niet zo lang geleden leunde de wereldeconomie op de Verernigde Staten, Europa en Japan.
Deze blokken onderschreven de Washington Consensus, maar nu ligt in diverse Europese landen het liberaal-democratische model onder vuur en zagen China en Rusland aan de poten van de Washington Consensus. Dit maakt de wereldeconomie kwetsbaarder voor politieke ontwikkelingen.
Die wereldeconomie heeft het sowieso zwaar door de vergrijzing, hoge schulden, afzwakkende wereldhandel, deflatieangst in het ene land en explosieve inflatie in het andere, zeer lage olieprijzen die voor onzekerheid zorgen en meer druk op globalisering.
Te grote storm
Los van terroristische aanslagen, natuurrampen en cyberaanvallen, is een van de mogelijke politieke verrassingen het aftreden van Merkel. Haar partij kan het voor de kiezen krijgen bij komende deelstaatverkiezingen.
Als zij dan ook nog geen antwoord heeft op de vluchtelingencrisis en er doen zich meer destabiliserende incidenten voor zoals in Keulen, dan zal de politieke storm te groot worden voor Merkel.
Hierop zouden de euro en veel Europese beurzen negatief reageren, aangezien Merkel wordt gezien als de enige die Europa nog enigszins op koers kan houden.
Chinese verbeteringen
In China weten autoriteiten nog steeds niet hoe om te gaan met financieel-economische onrust.
De sterk gecentraliseerde, autoritaire bestuurswijze van president Xi Jinping maakt grote verbeteringen op korte termijn niet aannemelijk. Xi zal de teugels verder aanhalen als de Chinese beurzen meer grote klappen krijgen.
Hij zal namelijk niet accepteren dat het aantal protesten nog verder groeit; de arbeidsonrust verdubbelde het afgelopen jaar al. Als Xi nog meer op zijn autoritaire strepen gaat staan, zullen regionale spanningen waarschijnlijk ook oplopen.
Problemen niet opgelost
Steken we de Stille Oceaan over, dan is Brazilië het grote zorgenkind. Politieke en economische problemen hebben zich samengebald tot een kracht die president Rousseff uit het zadel kan wippen.
Braziliaanse aandelen en de real kunnen daarop in de eerste instantie opgelucht reageren, aangezien Rousseff het land heeft opgezadeld met togenhoge inflatie, oplopende werkloosheid en instortende groei. Maar al snel zou duidelijk worden dat dieperliggende problemen niet verdwijnen:
- corruptie
- belabberde infrastructuur
- clientelisme
Bovendien is niet duidelijk wie het land er wel bovenop kan helpen.
Russische onrust
Tot slot nog een grootmacht die voor onaangename verrassingen kan zorgen: Rusland. De Russische economie zit in het slop. Dit betekent dat Poetin weer agressie in petto kan hebben in de aanloop naar de parlementaire verkiezingen of erna.
Dit zal de roebel en de Russische beurs verder verzwakken, maar Poetins prioriteit is machtsbehoud. Het IMF stelde de groeiverwachtingen voor de wereldeconomie onlangs flink naar beneden bij. Het mag duidelijk zijn dat deze stap vanuit politiek oogpunt zeer begrijpelijk is.
Weg omlaag
Onze economen Maarten Spek en Eddy Markus verwachten mede hierom later dit jaar een verzwakking van EUR/USD richting 0,90 vanwege een dollar sqeeuze en een ruim blijvend ECB-beleid.
De druk op de ECB om meer te doen zal waarschijnlijk alleen maar groter worden, omdat van de politiek weinig groei aanzwengelde hervormingen en maatregelen verwacht mogen worden.
In dit klimaat zien onze economen de Europese beurzen dan wel tijdelijk herstellen, maar met de verzwakking van de euro zullen ook de beurzen de weg omlaag weer inzetten.