Afgelopen zondag was er een interessante discussie in het programma Buitenhof. Twee vertegenwoordigers van SIREN (Student Initiative for Rethinking Economics in the Netherlands) debatteerden met Pieter Gautier, hoogleraar algemene economie aan de Vrije Universiteit.
De laatste verdedigde het door Siren aan de kaak gestelde traditionele economieonderwijs. Volgens de vertegenwoordigers van Siren moet er meer aandacht komen voor alternatieve economische visies, bijvoorbeeld die rekening houden met het klimaat.
In mijn studententijd was er ook zo'n alternatieve beweging die vond dat het onderwijs zich meer moest richten op de "politieke economie". De wens voor verandering in economieonderwijs illustreert de idealistische student die ziet dat de wereld onvolmaakt is, en dat de economie verwijt.
Handvatten
Verander de economische theorie en de wereld wordt als vanzelf een hemel op aarde. Zo is het natuurlijk niet. Economie hoort zijn theorie niet aan te passen aan de wensen van de maatschappij. Net zoals de natuurkunde of wiskunde dat niet doen. Die tijd hebben we al een paar eeuwen achter ons.
Wetenschap, ook of misschien wel juist die van de economie, staat ten dienste van de mens in de zin dat handvatten worden aangereikt voor beleid. Het is niet de econoom die keuzes moet maken, maar de politiek.
Nu zullen de economen die een alternatieve benadering bepleiten ontkennen dat zij politieke en normatieve elementen in de economie willen introduceren. Zij menen dat de huidige economische benadering gewoon niet goed genoeg is om de werkelijkheid te verklaren.
Tekortkomingen
Daarbij wordt met name gewezen op de wiskundige modellen die veel tekortkomingen hebben. In dat opzicht hebben de Siren-vertegenwoordigers uiteraard een punt. Het menselijk handelen en de economie zijn niet te vangen in simpele en ook niet in complexe wiskundige constructies.
Maar ik kan mij uit mijn economietijd niet herinneren dat deze modellen zijn bedoeld om exact de economie te verklaren en te voorspellen. Dat in de maatschappij de uitkomst van modellen wel wordt geïnterpreteerd als een harde voorspelling, is een andere zaak.
De economie heeft hier net zoveel last van als bijvoorbeeld meteorologen die hun "voorspellingen" met enige regelmaat de mist in zien gaan om vervolgens publiekelijk aan de schandpaal te worden genageld.
Machtsverhoudingen
De falende economie wordt ook geïllustreerd door het feit dat zelden een (beurs)crisis goed wordt voorspeld. Er waren nauwelijks economen die de kredietcrisis hadden voorzien. Die constatering is juist, maar wat is het alternatief?
Kwalitatieve benaderingen zoals de wijze waarop macht en andere sociologische factoren een rol spelen kunnen helpen, aldus Siren. Een vreemd verwijt aan de "oude" economie, want als macht nu ergens een belangrijke rol speelt, dan is dat wel in de economische theorie.
Machtsverhoudingen worden in de modellen bepaald door bijvoorbeeld vraag en aanbod op de markten. Uitgebreide monopolie en oligopolietheorieën zijn de afgelopen decennia ontwikkeld. In het televisieprogramma werd voorts Joris Luyendijk als voorbeeld gesteld.
Nieuwe beleidsaanbevelingen
In het televisieprogramma werd voorts Joris Luyendijk als voorbeeld gesteld. Economen moeten meer veldwerk doen, in dit geval praten met bankiers. Terecht stelde Gautier de vraag of al dat praten tot nieuwe beleidsaanbevelingen heeft geleid.
De traditionele economen hebben, ook zonder die bankiersinterviews, toch al lang hun beleidsadviezen afgegeven in de vorm van hogere kapitaalseisen voor banken en meer verantwoordelijkheid voor degene die het risico aangaat.
Wat Luyendijk naar boven haalt is de al eeuwen bekende menselijke eigenschap van het streven naar eigenbelang, soms grenzend aan het extreme aan toe. Dat gegeven vormt juist de basis van de mainstream economische modellen.
Ecologische economie
Op zichzelf lijken de oprichters van Siren een paar zwakke punten van de economie te benoemen en er is natuurlijk niets mis mee te trachten de economische wetenschap op een hoger niveau te brengen.
Integendeel, maar ik heb het idee dat de agenda van Siren meer is ingegeven door de wens politiek in de economie te introduceren dan dat het een bijdrage wil leveren de economische wetenschap verder te verbeteren en objectiveren.
Het venijn van de uitzending zat duidelijk in de staart waarin mijn vermoeden bevestigd werd. Eén van de Siren-vertegenwoordigers gaf aan dat ecologische economie veel meer aandacht dient te krijgen. De economie zou meer als onderdeel van onze planeet moeten worden gezien.
Onzinnige vraag
Waar deze vage benadering toe leidt, bleek uit de vraagstelling die volgens Siren voor economen belangrijk zou moeten zijn: hebben we economische groei wel nodig? Natuurlijk kan elke econoom zich individueel die vraag stellen.
Maar als onderdeel van de economische wetenschap is dit onzinnig. De vraag is bij uitstek geschikt om door politici gesteld en beantwoord te worden. Economen die deze vraag van wezenlijk belang vinden, hadden beter politicologie kunnen studeren.